Subskrybuj nas na Youtube
Obawiam się, że spadek, który najprawdopodobniej już wkrótce odziedziczę, będzie zadłużony i mimo przyjęcia go z dobrodziejstwem inwentarza będę musiała uregulować długi, przynajmniej do pewnej wysokości. Nie chcę go jednak odrzucić – masa spadkowa obejmuje kilka cennych rodzinnych pamiątek, które pragnę zatrzymać – pisze pani Marta. – Czy regulacje zawarte w nowych przepisach spadkowych pozwolą objąć zadłużony spadek na korzystniejszych zasadach? Czy wierzyciel zmarłego może domagać się sporządzenia spisu inwentarza, nawet gdy sama to zrobię – pyta czytelniczka
Od 18 października 2015 r. zaczną obowiązywać nowe zasady odpowiedzialności za długi spadkowe. Wprowadzą bardziej korzystne od dotychczasowych procedury obejmowania zadłużonych spadków przez przyszłych spadkobierców. Brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez spadkobiercę od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania, będzie traktowany jak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a nie jak do tej pory wprost.
Zasada dotyczy zarówno spadkobierców ustawowych, jak i powołanych do dziedziczenia w testamencie. Ustawowi o swoim powołaniu do spadku dowiadują się najczęściej w dniu śmierci spadkodawcy. Dla spadkobierców dziedziczących z ustawy w dalszej kolejności będzie to dzień, w którym zostali poinformowani o odrzuceniu spadku przez osoby, które ich wyprzedzały w kolejce do dziedziczenia. Z kolei dla spadkobierców testamentowych będzie to dzień, w którym już wcześniej wiedząc o śmierci spadkodawcy, otrzymali informację o istnieniu i treści testamentu.
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku, ale tylko do wysokości ustalonego w wykazie inwentarza lub w spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Dlatego określenie wartości tego stanu czynnego będzie tak ważne zarówno dla spadkobiercy, jak i dla wierzyciela. Od 18 października 2015 r. spadkobierca, zapisobierca windykacyjny albo wykonawca testamentu będzie mógł sporządzony przez siebie wykaz złożyć w sądzie lub przed notariuszem. To nowe rozwiązanie pozwoli osobom dziedziczącym uniknąć wydatków, jakie do tej pory były związane ze sporządzaniem spisu inwentarza przez komornika. Złożony w sądzie dokument powinien zostać sporządzony według wzoru opracowanego przez ministra sprawiedliwości. Oprócz przedmiotów należących do spadku i zapisów windykacyjnych musi obejmować także długi spadkowe ze wskazaniem ich wysokości. Długi będą spłacane zgodnie ze sporządzonym wykazem.
Wierzyciel może się jednak domagać sporządzenia spisu inwentarza przez komornika, bo np. nie ma zaufania do spadkobiercy i obawia się, że nie ujawni on w spisanym przez siebie wykazie wszystkich przedmiotów należących do spadku lub dopisze do listy długów nieistniejące albo już uregulowane. Z takim żądaniem ma prawo wystąpić jednak jedynie ten wierzyciel, który dysponuje pisemnym dowodem należności przeciwko spadkodawcy. Tylko wtedy sąd spadku wyda postanowienie co do konieczności sporządzenia spisu (jest ono z urzędu opatrzone wzmianką o wykonalności). Jednak zanim to zrobi, powinien – o ile jest to możliwe – wysłuchać spadkobierców. Sąd musi niezwłocznie ogłosić postanowienie na swojej stronie internetowej i na tablicy ogłoszeń, a strony mogą wnieść na nie zażalenie. Wprawdzie spis sporządzi komornik, ale nadzór nad jego czynnościami sprawować będzie sąd. Na komorniku będą przy tym ciążyły dodatkowe obowiązki – o terminie spisu powinien poinformować wnioskodawcę, uczestników postępowania, spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego, wykonawcę testamentu, kuratora spadku (gdy został ustanowiony), aby mogli wziąć udział w tej procedurze. Jeśli jednak się nie stawią, ma prawo wykonywać swoje czynności. Wyszczególniając przedmioty, powinien określić wartość każdego z nich (według cen z chwili otwarcia spadku), wskazać wartość poszczególnych długów (również według stanu z chwili otwarcia spadku), a także wykazać wartość stanu czynnego spadku, uwzględniając przy tym wartość spisanych rzeczy i spraw spornych.
Podstawa prawna
Art. 1015–10341 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Art. 87, art. 633, art. 639, art. 655 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA
Małgorzata Supera adwokat, Kancelaria Adwokacka M. Supera
W obecnym stanie prawnym spadkobierca odpowiada za długi spadku, co do zasady, bez ograniczeń. Poza nielicznymi wyjątkami ograniczenie odpowiedzialności wymaga złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jest to możliwe jedynie w okresie sześciu miesięcy od daty, kiedy dowiedział się o nabyciu spadku. Zmiana przepisów wprowadzona ustawą o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 539) przyjmuje jako regułę odpowiedzialność spadkobiercy za długi jedynie do wysokości aktywów spadku.
Zabezpieczeniem prawidłowej spłaty długów spadku w nowym stanie prawnym jest wykaz inwentarza składany przez spadkobiercę oraz znany już spis inwentarza stanu czynnego spadku sporządzany przez komornika.
Wykaz inwentarza spadkobierca może złożyć w sądzie spadku lub miejsca swego zamieszkania, ewentualnie przed notariuszem. W jego treści powinien ujawnić z najwyższą starannością przedmioty należące do spadku i przedmioty zapisów windykacyjnych, podając ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku oraz długi spadkowe i ich wysokość również według stanu z chwili otwarcia spadku. Sankcją za świadome pominięcie składników spadku lub wskazanie nieistniejących długów jest obciążenie spadkodawcy odpowiedzialnością za długi spadku bez ograniczeń.
Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza można złożyć do sądu lub bezpośrednio do komornika. Uprawnionymi do jego złożenia są spadkobierca, wierzyciele, uprawniony do zachowku. Spis inwentarza komornik sporządza na podstawie postanowienia wydanego przez sąd. W jego treści zamieszcza przedmioty należące do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku oraz długi, wskazując ich wysokość na dzień otwarcia spadku. Podobnie jak przy składaniu wykazu inwentarza, za podstępne pominięcie składników spadku lub wskazanie nieistniejących długów w spisie inwentarza sankcją jest obciążenie spadkobiercy odpowiedzialnością za długi spadkowe bez ograniczeń. Komornik za dokonanie spisu inwentarza pobiera stałą opłatę w wysokości 10 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdą rozpoczętą godzinę. Może się również zdarzyć, że przed podaniem wartości określonego składnika konieczne będzie zasięgnięcie opinii rzeczoznawcy, co zwiększy koszty. Kosztami sporządzenia spisu inwentarza obciążany jest wnioskujący o jego sporządzenie.
Inicjatorami sporządzenia spisu inwentarza będą najprawdopodobniej przede wszystkim niezadowoleni ze złożonego przez spadkobiercę wykazu, wierzyciele. Dla spadkobiercy zdecydowanie prostsze i tańsze będzie złożenie wykazu inwentarza, chociaż samodzielne jego przygotowanie może nieść ryzyko pominięcia składników spadku.