Ofiary mogą żądać umorzenia dochodzenia, nawet jeżeli jest ono prowadzone z urzędu przez policję. Mogą zaznajamiać się też z aktami sprawy tuż przed jej zamknięciem i skierowaniem aktu oskarżenia do sądu. Dane o miejscu zamieszkania zainteresowanych muszą być ukrywane przed podejrzanym przez całe postępowanie.
Czy mam prawo zaznajomić się z aktami
Na koniec śledztwa chciałem poznać akta śledztwa. Chcę wiedzieć, jakie dowody przeciwko oszustowi, który wyłudził ode mnie pieniądze, zgromadziła policja. Czy powinienem w tym celu złożyć wniosek?
TAK
Od 1 lipca 2015 r. także pokrzywdzony ma prawo do złożenia wniosku o zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed jego zakończeniem. W trakcie tej czynności może towarzyszyć mu pełnomocnik (adwokat lub radca prawny). Dotychczas takie żądanie mógł zgłosić jedynie podejrzany lub jego obrońca.
O prawie do końcowego zapoznania się z aktami pokrzywdzony powinien zostać pouczony jeszcze przed jego pierwszym przesłuchaniem. Wniosek może zostać złożony na piśmie lub ustnie do protokołu na każdym etapie sprawy do czasu wydania postanowienia o jej zamknięciu. Końcowe zapoznanie z materiałami postępowania polega nie tylko na otrzymaniu akt sprawy do wglądu. W trakcie tej czynności pokrzywdzony uzyskuje informację, jakie materiały z tych akt zostaną przekazane do sądu wraz z aktem oskarżenia (np. protokoły, opinie biegłych, dokumenty urzędowe). Przed 1 lipca 2015 r. śledczy nie musieli przedstawiać wstępnej strategii dowodowej ani pokrzywdzonemu, ani podejrzanemu. Do sądu wraz z aktem oskarżenia przesyłano całe akta, a nie wyłącznie wybrane materiały.
W związku z czynnością zapoznania się z aktami postępowania pokrzywdzony ma też możliwość złożenia w ciągu trzech dni wniosku o uzupełnienie śledztwa albo materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia o określone dokumenty z akt sprawy. Końcowe zaznajomienie odbywa się tylko wtedy, gdy śledczy zamierzają skierować do sądu akt oskarżenia. Jego termin nie zostanie wyznaczony, gdy sprawa ma zostać umorzona lub od razu zakończona odmową wszczęcia dochodzenia lub śledztwa.
Podstawa prawna
Art. 321 par. 1 i 3, art. 325a par. 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89 poz. 556 ze zm.).
Czy mogę złożyć wniosek o umorzenie sprawy
Pijany nastolatek urwał i ukradł lusterka z mojego samochodu. Sprawę wyjaśniła policja, która przedstawiła mu zarzut uszkodzenia i kradzieży mienia. Podejrzany pokrył całość szkody z nawiązką i szczerze mnie przeprosił. Nie chcę, by dalej prowadzono dochodzenie. Nie zamierzam chodzić po sądach. Czy mogę zażądać umorzenia sprawy?
TAK
Znowelizowany kodeks karny przewiduje taką możliwość. Od 1 lipca 2015 r. pojawiła się w nim nowa, nieznana dotąd w polskim prawie instytucja umorzenia postępowania karnego na wniosek pokrzywdzonego w sprawach o czyny ścigane przez policję z urzędu. Ofiara przestępstwa ma prawo do złożenia wniosku w sprawach o przestępstwo zagrożone karą nie wyższą niż trzy lata pozbawienia wolności, zaś przy przestępstwach przeciwko mieniu (np. kradzież, przywłaszczenie rzeczy znalezionej, paserstwo), jeżeli górne zagrożenie karą nie przekracza pięciu lat. Złożenie wniosku o umorzenie jest możliwe m.in. w sprawach o naruszenie miru domowego, groźby karalne, uporczywe nękanie, naruszenie nietykalności cielesnej policjanta, a także wyjątkowo w sprawach o spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu, kiedy okres rekonwalescencji przekracza siedem dni (art. 157 par. 1 k.k.). Prokurator umarza postępowanie jedynie wtedy, gdy sprawca czynu nie był wcześniej skazany za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, pojednał się z pokrzywdzonym i naprawił mu szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie. Forma, w jakiej zostanie to dokonane, nie ma znaczenia. Może to być zapłata określonej kwoty, ale równie dobrze usługa malarska. Złożenie wniosku o umorzenie co do zasady obliguje prokuratora do zakończenia postępowania. Wyjątkowo może nie uwzględnić żądania pokrzywdzonego, jeżeli wystąpi szczególna okoliczność uzasadniająca, że byłoby to sprzeczne z potrzebą realizacji celów kary. Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć poprzez szczególne okoliczności. W każdym przypadku ocena zasadności umorzenia należy więc do śledczego.
Podstawa prawna
Art. 59a ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.).
Czy dowiem się o ucieczce podejrzanego
Mężczyzna, który dokonał na mnie rozboju, został tymczasowo aresztowany. W czasie zatrzymania odgrażał się, że jak go wydam, to mnie znajdzie i rozliczy się ze mną. Obawiam się, że zrealizuje swoje groźby. Czy zostanę powiadomiony o opuszczeniu przez niego aresztu?
TAK
Sąd lub prokurator ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia pokrzywdzonego, jego przedstawiciela ustawowego lub osobę, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, o uchyleniu, nieprzedłużeniu lub zmianie tymczasowego aresztowania stosowanego wobec podejrzanego na inny środek zapobiegawczy (np. dozór lub poręczenie majątkowe). Od 8 kwietnia 2015 r. pokrzywdzony musi zostać również powiadomiony o ucieczce osadzonego z aresztu śledczego. Z obowiązku tego sąd lub prokurator są zwolnieni, o ile sam zrezygnuje z prawa do uzyskiwania bieżących informacji o izolacji sprawcy. Przekazanie wiadomości o uwolnieniu podejrzanego musi nastąpić niezwłocznie. Najwłaściwszym rozwiązaniem jest więc w pierwszej kolejności telefoniczne powiadomienie pokrzywdzonego, a w dalszej wysłanie wiadomości listownej.
Podstawa prawna
Art. 253 par. 3 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 556 ze zm.).
Czy mogę sprzeciwić się skazaniu sprawcy bez rozprawy
Kobieta podejrzana o oszustwo na moją szkodę złożyła wniosek o skazanie jej bez rozprawy na karę uzgodnioną z prokuratorem. Moim zdaniem sankcja jest zbyt łagodna. Czy mogę sprzeciwić się uwzględnieniu takiego wniosku?
NIE
W niektórych przypadkach prokurator może skierować do sądu wniosek o skazanie sprawcy bez przeprowadzenia rozprawy na uzgodnioną z nim wcześniej karę (od 1 lipca 2015 r. taki wniosek może zastępować nawet sam akt oskarżenia). W każdym przypadku wymierzana sprawcy kara i środki karne muszą jednak uwzględniać prawnie chronione interesy pokrzywdzonego (np. zawierać obowiązek naprawienia szkody). Rozwiązanie takie pozwala na przyspieszenie rozpoznania sprawy i uniknięcie długotrwałego postępowania dowodowego. Do złożenia wniosku o skazanie bez rozprawy potrzebna jest tylko zgoda sprawcy. Sprzeciw pokrzywdzonego nie ma przy tym znaczenia. Sąd może jednak nie uwzględnić wniosku prokuratora, jeśli dojdzie do przekonania, że uzgodniona kara jest zbyt łagodna. W razie wydania wyroku skazującego niezadowolony z rozstrzygnięcia pokrzywdzony może też wnieść apelację. Jest to jednak możliwe, jeżeli wcześniej złożył wniosek o działaniu w procesie sądowym w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Podstawa prawna
Art. 335 par. 1–2, art. 444 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 556 ze zm.).
Czy mam prawo brać udział w czynnościach
Policja ustaliła personalia włamywacza, który ukradł mi biżuterię. Zamierza przeprowadzić u niego przeszukanie. Czy mogę w nim uczestniczyć?
TAK
Pokrzywdzonego, a także jego pełnomocnika należy na ich żądanie dopuścić do udziału w czynnościach śledztwa lub dochodzenia. Tego rodzaju uprawnienia przysługują pokrzywdzonym od dawna. Czynnościami śledztwa lub dochodzenia są m.in. przeszukanie lokalu, oględziny rzeczy, przesłuchanie świadków lub biegłego albo przeprowadzenie eksperymentu. Czytelnik może więc żądać dopuszczenia go do udziału w przeszukaniu mieszkania potencjalnego sprawcy kradzieży jego biżuterii. Jego udział może być nawet wskazany. Jako właściciel rzeczy będzie w stanie od razu je rozpoznać, co pozwoli na uniknięcie zabezpieczenia przedmiotów faktycznie niepochodzących z przestępstwa. Możliwość udziału w czynnościach nie jest jednak bezwarunkowa. W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może postanowieniem odmówić dopuszczenia do udziału w czynności ze względu na ważny interes śledztwa. Może to nastąpić np. wtedy, gdy istnieje realne ryzyko uprzedzenia podejrzanego o planowanym przeszukaniu.
Podstawa prawna
Art. 317 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 556 ze zm.).
Czy mój adres znajdzie się w aktach
Chcę zawiadomić policję o nękaniu mnie przez byłego sąsiada. Nie chcę jednak, by poznał mój nowy adres. Czy muszę wystąpić z wnioskiem o utajnienie informacji o miejscu mojego zamieszkania?
NIE
Podejrzany ma co do zasady prawo do zapoznania się z aktami dochodzenia, a więc także do wglądu w protokoły przesłuchań świadków i innych dokumentów mogących zawierać dane adresowe pokrzywdzonego. Do niedawna utajnianie takich informacji odbywało się na wniosek samego zainteresowanego. Zmieniło się to 8 kwietnia 2015 r. wraz z wejściem w życie nowej ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. W protokole utrwalającym przebieg czynności procesowej (np. przesłuchanie, oględziny) nie wolno obecnie zamieszczać danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków (z wyjątkiem miejsca pracy funkcjonariuszy publicznych składających zeznania w związku z pełnioną funkcją). Dane te zamieszcza się wyłącznie w załączniku do protokołu, który trafia do odrębnego załącznika adresowego. Do tego dodatkowego załącznika trafiają również inne oryginalne dokumenty zawierające dane dotyczące miejsca zamieszkania oraz miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków. Mogą to być na przykład umowy, faktury, notatki urzędowe. W ich miejsce w aktach głównych sprawy wpinane są utajnione uwierzytelnione kserokopie dokumentów lub ich części. Dostęp do tych danych mają policjanci, prokuratorzy, sąd. Adres miejsca zamieszkania i adres miejsca pracy pokrzywdzonego nie są więc ujawniane w aktach sprawy, a w tym celu nie trzeba składać żadnego wniosku.
Podstawa prawna
Art. 20 pkt 7 ustawy z 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz.U. z 2015 r. poz. 21).
Czy jest szansa na przyznanie mi adwokata z urzędu
Do sądu wpłynął akt oskarżenia o znęcanie się przeciwko mojemu mężowi. Jestem nauczycielką i obawiam się, że moje dochody będą w ocenie sądu zbyt wysokie, żeby przyznać mi adwokata z urzędu. Czy mogę zaryzykować i złożyć taki wniosek?
TAK
Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że nie jest w stanie pokryć kosztów wynajęcia profesjonalnego pełnomocnika, sąd może wyznaczyć mu pełnomocnika z urzędu na każdym etapie sprawy. Od 1 lipca 2015 r. pokrzywdzonym działającym jako oskarżyciele posiłkowi zagwarantowano natomiast zdecydowanie większy dostęp do fachowej pomocy prawnej w trakcie samego postępowania sądowego. W jego toku na żądanie pokrzywdzonego i bez względu na jego sytuację majątkową sąd musi wyznaczyć mu adwokata lub radcę prawnego, który będzie go reprezentował w sprawie. W zależności od wyników procesu pokrzywdzony może jednak zostać obciążony kosztami wyznaczenia takiego pełnomocnika.
Podstawa prawna
Art. 87 a ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 556 ze zm.).