Nowelizację ustawy o SKOK-ach, uchwaloną w kwietniu 2013 roku, w czerwcu tamtego roku prezydent Bronisław Komorowski skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Już po złożeniu podpisu, w tzw. trybie następczym.

Własne wnioski skierowali wtedy do TK także parlamentarzyści PiS - grupa posłów, a także grupa senatorów. Teraz Trybunał ma rozpatrywać wszystkie skargi razem - prezydencką, dwie poselskie i grupy senatorów PiS. Jeden z dwóch wniosków poselskich (zmodyfikowany w związku z nowelą z 2013 roku) dotyczy jeszcze ustawy o SKOK-ach z 2009 roku, na mocy której kasy trafiły pod nadzór KNF.

Wnioski parlamentarzystów PiS są wyjątkowo obszerne - skarżą oni kilkadziesiąt artykułów ustawy. Wniosek prezydenta Komorowskiego obejmuje zaś kilka artykułów.

Członek zarządu SKOK nie może od razu jej nadzorować

Zobacz również

Prezydent zwrócił się do TK zwłaszcza o rozstrzygnięcie, czy w przypadku tej ustawy ważniejsze jest zapewnienie stabilności finansów, czy pewność prawa i gwarancje dla prawa własności. "W szczególności chodzi o przepis, zgodnie z którym od decyzji Komisji Nadzoru Finansowego o przejęciu kasy nie ma odwołania, a sama decyzja jest prawomocna, nawet jeśli była wydana niezgodnie z prawem" - mówił w 2013 roku, uzasadniając swój wniosek. "To budzi moje wątpliwości" - dodawał.

Chciał też, by TK ocenił konstytucyjność zapisanej w ustawie "procedury przejęcia spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej przez bank krajowy, możliwości przejęcia przez bank krajowy wybranych praw lub zobowiązań kasy", a także procedury likwidacji kasy oraz ochrony wierzycieli kasy, w przypadku częściowego jej przejęcia.

Parlamentarzyści (jako ich przedstawiciel pod jednym z wniosków podpisany jest obecny prezydent-elekt Andrzej Duda) zakwestionowali m.in. konstytucyjność zapisu o tym, że zezwolenia KNF wymaga samo utworzenie kasy. "Rozwiązanie takie jest niezgodne z zasadą minimalizacji ingerencji prawotwórczej (zasadą subsydiarności), wyrażoną w art. 2 Konstytucji, albowiem brak jest społecznej potrzeby koncesjonowania tworzenia spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych" - głosi skarga.

Wiele artykułów ustawy, uważają parlamentarzyści, dyskryminuje SKOK-i względem banków. Posłom nie podoba się też m.in. przepis, zgodnie z którym środki rezerwy płynnej kas, utrzymywane na odrębnych rachunkach w Kasie Krajowej, "mogą być przez Kasę Krajową inwestowane wyłącznie w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa, emitowane przez Narodowy Bank Polski, emitowane przez rządy lub banki centralne państw OECD oraz jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych rynku pieniężnego". "Przepis ten stanowi nadmierną, nieuzasadnioną potrzebą ochrony ważnego interesu społecznego, ingerencję legislacyjną w swobodę działalności Kasy Krajowej" - głosi skarga.

Z kolei sprzeczny z gwarantowaną przez konstytucję swobodą działalności gospodarczej jest, zdaniem autorów wniosków, przepis dający KNF "kompetencję do zatwierdzania wzorców umów zawieranych pomiędzy Kasą Krajową i kasami w zakresie: doradztwa prawnego, organizacyjnego i finansowego, organizowania szkoleń, prowadzenia działalności wydawniczej, opracowywania standardów świadczenia usług i prowadzenia dokumentacji oraz systemów informatycznych, przyjmowania lokat, udzielania pożyczek i kredytów, pośredniczenia w przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych i wydawania kart płatniczych, czyli właściwie w całym zakresie działalności Kasy Krajowej".

Zdaniem parlamentarzystów PiS to "głęboka ingerencja organu władzy publicznej w działalność spółdzielni". Posłom i senatorom tej partii nie podoba się także czasowe ograniczanie kadencji członków rad nadzorczych i zarządów kas.

Z kolei zasadę demokratycznego państwa prawnego narusza, zdaniem skarżących, przepis, który przewiduje obligatoryjne przekazanie przez Kasę Krajową na rzecz funduszu BFG "całości wolnych środków funduszu stabilizacyjnego Kasy Krajowej bezzwrotnie i nieodpłatnie". W przypadku gdyby środki kasowego funduszu BFG uległy wyczerpaniu, w związku z wypłatami na rzecz klientów niewypłacalnej kasy.

"Zawarte w tym przepisie rozwiązanie stanowi bezprecedensowy w systemie prawnym przypadek obligatoryjnej darowizny ze środków prywatnych" - głosi skarga do TK.

Historia ustaw dotyczących SKOK-ów i związanych z nimi skarg konstytucyjnych jest burzliwa i niewolna od tła politycznego.

Jesienią 2009 roku Sejm przyjął nową ustawę o SKOK (która zastąpiła ustawę z 1995 roku), na mocy której kasy trafiły pod nadzór KNF. Ustawę, przed podpisaniem, skierował jednak do TK prezydent Lech Kaczyński, uważając, że ustawa zbyt daleko ingeruje w samorządność i autonomię kas.

W marcu 2011 roku kolejny prezydent Bronisław Komorowski wycofał część skargi, m.in. zastrzeżenia wobec przepisów ustanawiających nad działalnością SKOK-ów nadzór KNF. W styczniu 2012 roku TK uznał, że dwa przepisy ustawy o SKOK-ach, które zaskarżył prezydent Kaczyński, a pozostawił prezydent Komorowski, są jednak niezgodne z konstytucją.

Po usunięciu przez Sejm w maju 2012 roku tych niezgodności, ustawa weszła w życie, wskutek czego od października 2012 roku SKOK-i trafiły "pod skrzydła" KNF.

W międzyczasie, w lipcu 2012 roku, do Sejmu trafił projekt nowelizacji ustawy z 2009 roku, autorstwa Platformy Obywatelskiej. Nowela ustanawiała m.in. obowiązkowy system gwarantowania depozytów zgromadzonych w SKOK-ach, w formie odrębnego funduszu własnego BFG, finansowanego z wnoszonych przez SKOK-i obowiązkowych opłat rocznych.

Wyposażała także Komisję Nadzoru Finansowego w nowe instrumenty nadzorcze. KNF zyskała możliwość wydawania rekomendacji dotyczących dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania Kasą Krajową. Nowelizacja umożliwiała również bankom przejmowanie kas, które popadłyby w kłopoty finansowe.

Właśnie tej noweli, która została uchwalona przez Sejm 19 kwietnia 2013 roku, dotyczą skargi, które Trybunał Konstytucyjny będzie rozpatrywał 29 i 30 lipca. Rozprawa jest zaplanowana na dwa dni, zapewne ze względu na obszerność wniosków. Tym niemniej prokurator generalny w swoim stanowisku nie wzniósł zastrzeżeń do konstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Także Sejm w oficjalnym stanowisku, przekazanym do TK, uznał zdecydowaną większość zakwestionowanych w skargach artykułów za zgodne z ustawą zasadniczą.

Temat SKOK-ów jest przedmiotem ostrego sporu politycznego między PO a PiS. Areną tych sporów jest pracująca od kilku miesięcy sejmowa podkomisja ds. SKOK. Tymczasem sytuacja finansowa samych kas jest, według danych KNF, daleka od ideału. W piątek 10 lipca KNF poinformowała o wprowadzeniu zarządu komisarycznego do kolejnej kasy - SKOK im. Stefana Kard. Wyszyńskiego we Wrześni.