Według szacunków MG konflikty w sprawach gospodarczych w Polsce mogą kosztować przedsiębiorców rocznie ok. 40 mld zł. To nie tylko koszty sądowe, ale też związane z utratą renomy i zaufania u klientów. Choć mediacje w sprawach cywilnych zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego już 10 lat temu, to liczba ugód zawieranych w wyniku postępowania mediacyjnego nie przekracza 1 proc. spraw cywilnych rozpoznawanych przed polskimi sądami.
Jedną z najważniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy jest - w ocenie MG - niska świadomość przedsiębiorców. Jak zauważa resort, "obecnie stopień świadomości stron sporu, co do możliwości porozumienia się w drodze ugody, wzrasta wraz z przebiegiem procesu sądowego. Celem projektu jest, aby ta świadomość była jak najwyższa jeszcze przed wytoczeniem powództwa oraz we wstępnej fazie postępowania".
Nowa ustawa ma więc wprowadzić m.in. obowiązek informowania w pozwie czy strony podjęły próbę polubownego rozwiązania sporu przed skierowaniem sprawy do sądu. Jeśli nie podjęto takiej próby, powód powinien wyjaśnić przyczyny. Zdaniem MG takie rozwiązanie "uświadomi stronom, że każdy spór powinien zostać poprzedzony oceną, czy sprawa może zostać zakończona polubownie, a także ułatwi sędziemu podjęcie decyzji o skierowaniu stron do mediacji w toku postępowania sądowego".
Kolejna idąca w tym samym kierunku propozycja to wzmocnienie obowiązku informowania przez sąd o możliwości skierowania sprawy do mediacji, szczególnie na wstępnym etapie postępowania. Podkreśla się także spoczywający na sądzie obowiązek oceny, czy sprawa może zostać rozwiązana poprzez mediację. Sędzia będzie mógł nakazać stronom wzięcie udziału w spotkaniu informacyjnym, na którym uzyskają informację na temat mediacji, albo wezwać strony na posiedzenie niejawne. Będzie mógł także skierować strony do mediacji na każdym etapie sprawy, a także więcej niż raz w toku postępowania.
Nowa ustawa ma też uporządkować kwestie proceduralne dotyczące mediacji: strony uzyskają pierwszeństwo przy wyborze mediatora, mediator będzie mógł zapoznać się z aktami sprawy zaraz po przystąpieniu stron do mediacji, dane kontaktowe stron sąd przekaże mediatorowi w jak najkrótszym czasie.
Mediacja będzie mogła zostać wyznaczona na okres do 3 miesięcy, jednak jeżeli nie dojdzie do wszczęcia mediacji przedsądowej z powodów niezależnych od wierzyciela, (np. druga strona nie wyrazi zgody na mediację), wierzyciel zachowa pozytywne skutki związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, jeżeli wniesie pozew w terminie 3 miesięcy.
MG chce także wprowadzić zachęty ekonomiczne do poddawania się mediacjom. Pozwolą one m.in. zaliczyć koszty mediacji, prowadzonej na skutek skierowania przez sąd, do kosztów sądowych, co umożliwi zwolnienie osób niezamożnych od kosztów mediacji. Ponadto wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem zostanie zwolniony z opłaty sądowej. Jeżeli do zawarcia ugody dojdzie przed rozpoczęciem rozprawy, sąd zwróci stronom całość uiszczonej opłaty sądowej.
Oprócz tego przy ustalaniu wynagrodzenia adwokata oraz radcy prawnego sąd weźmie pod uwagę jego zaangażowanie w czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu. Sąd uzyska też możliwość obciążenia strony, która w sposób oczywiście nieuzasadniony odmówiła poddania się mediacji, częścią kosztów powstałych na skutek zdecydowanie nagannego i nielojalnego zachowania strony względem sądu lub przeciwnika procesowego. Propozycja ta wzbudziła spore kontrowersje w środowisku mediatorów, gdyż zdaniem części z nich narusza podstawową zasadę mediacji, czyli jej dobrowolność.
Innym kontrowersyjnym zapisem, jest propozycja, by mediator mógł na zgodny wniosek stron zaproponować sposób rozwiązania sporu. Część środowiska akceptuje i popiera zmianę zaproponowaną przez autorów projektów, część jednak jest jej zdecydowanie przeciwna, uważając, że godzi to w samą istotę mediacji.
Projekt zakłada także zmiany dotyczące mediatorów i wykonywania tego zawodu. Przy sądach okręgowych powstaną listy tzw. mediatorów stałych, których kwalifikacje będą podlegać sprawdzeniu.