Prawo konsularne. Projekt nowej ustawy daje konsulom szersze kompetencje

Obowiązująca ustawa o funkcjach konsulów RP reguluje tylko część zagadnień; uzupełniają ją trzy rozporządzenia ministra spraw zagranicznych.

Według resortu spraw zagranicznych niezgodne z ustawą zasadniczą jest regulowanie w zarządzeniu ministra zagadnień, które stanowią podstawę decyzji wobec obywateli, np. w kwestiach opłat konsularnych. Zarządzenia - twierdzi MSZ - nie stanowią bowiem źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Kwestia ta była przedmiotem wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich do ministra spraw zagranicznych. Projekt nowej ustawy zawiera zapisy dotyczące pobierania opłat konsularnych.

Projekt zawiera ponadto rozwiązania, których wprowadzenie konieczne jest ze względu na obowiązujące Polskę zobowiązania międzynarodowe. Chodzi m.in. o wprowadzenie zasady, że konsul ma obowiązek udzielania pomocy konsularnej obywatelom tych państw członkowskich Unii Europejskiej, które nie mają przedstawicielstwa dyplomatycznego ani urzędu konsularnego na terytorium danego państwa.

Propozycja MSZ uwzględnia również zmiany organizacyjne służby zagranicznej, które dokonały się w ciągu trzech dekad obowiązywania ustawy o funkcjach konsulów - weszła np. w życie ustawa o służbie zagranicznej, która wprowadziła obowiązek złożenia przez kandydatów na konsulów egzaminu konsularnego.

Ponadto, aby efektywniej dysponować zasobami kadrowymi, MSZ coraz częściej tworzy samodzielne stanowiska konsularne w przedstawicielstwach dyplomatycznych, co oznacza powoływanie konsulów bez tworzenia wyodrębnionych urzędów konsularnych. Według projektu konsul to kierownik urzędu konsularnego, natomiast w przedstawicielstwach dyplomatycznych, w których nie ustanowiono urzędu konsularnego, konsulem jest urzędnik konsularny wyznaczony przez ministra spraw zagranicznych.

Kolejnym powodem, według resortu spraw zagranicznych, dla którego konieczna jest zmiana prawa, są zjawiska takie jak zwiększony ruch turystyczny, obejmujący często regiony odległe od granic Polski i mało stabilne politycznie, jak również występowanie nowej fali emigracyjnej do niektórych państw Unii Europejskiej.

Projektowana ustawa uwzględnia też zmiany o charakterze cywilizacyjnym, takie jak zawansowane wykorzystanie systemów informatycznych do tworzenia baz danych i przesyłania informacji.

W projekcie przewidziano np. możliwość składania poprzez elektroniczną skrzynkę podawczą wniosków o wszczęcie postępowania, a także wnoszenia środków odwoławczych; przewidziano też możliwość wydawania decyzji i ich doręczania w postaci elektronicznej, jak również możliwość wykonywania odwzorowania cyfrowego akt sprawy, równoległą do dotychczasowej możliwości sporządzania notatek z tych akt.

Podobnie jak w obowiązującej dotychczas ustawie o funkcjach konsulów RP, w projekcie nowej ustawy za najważniejszą funkcję konsularną uznano ochronę praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli.

Kolejną funkcją konsularną jest działanie na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy między Polską a państwem przyjmującym. W projekcie podkreślono rolę konsula w umacnianiu więzi między Polską a obywatelami polskimi i osobami polskiego pochodzenia, i deklarującymi przynależność do narodu polskiego, zamieszkałymi w państwie przyjmującym.

Projekt zakłada, że konsul wykonuje te funkcje osobiście; może też upoważnić podległych mu urzędników konsularnych do ich wykonywania w jego imieniu. Celem tego przepisu jest umożliwienie konsulowi delegowania pewnych czynności - zwłaszcza w mniejszych placówkach - na pracowników konsularnych z dużym doświadczeniem lub znajomością rzadkiego języka, którzy mogą wspierać konsula w wykonywaniu lub sprawdzaniu tłumaczeń.

Projektowana ustawa określa też warunki, które musi spełnić kandydat na urzędnika konsularnego. Zgodnie z projektem urzędnika konsularnego wyznacza dyrektor generalny służby zagranicznej po zdaniu przez kandydata egzaminu konsularnego. Konsula powołuje zaś minister SZ. W świetle projektu urzędnikiem konsularnym jest zarówno konsul, jak i inny członek personelu dyplomatyczno-konsularnego; w obu wypadkach konieczne jest zdanie egzaminu konsularnego.

W przeciwieństwie do obowiązującej ustawy, projekt szeroko zakreśla zadania konsula dotyczące rozwoju i pogłębiania współpracy dwustronnej między Polską a państwem przyjmującym. Obejmują one współpracę gospodarczą, naukową, techniczną i kulturalną, w tym również działania promocyjne dotyczące gospodarki, nauki i kultury. Zdecydowano się ponadto na powierzenie konsulowi funkcji promocji języka polskiego.

W projekcie po raz pierwszy wyodrębniono osobny przepis dotyczący pomocy konsularnej. Wylicza on sytuacje, w których obywatelowi polskiemu świadczona jest pomoc, tj. w razie poważnego wypadku lub ciężkiej choroby, aresztowania lub zatrzymania, aktów przemocy, których ofiarą padli obywatele polscy, zgonu, jak również w sytuacji konieczności nagłego powrotu osób pozbawionych środków finansowych do Polski albo państwa zamieszkania.

W projekcie podkreślono też funkcję interwencyjną konsula, nieobecną w obowiązującej ustawie o funkcjach konsulów RP. Zgodnie z projektem, w przypadku gdy konsul dowie się, że obywatele polscy są przez władze państwa przyjmującego traktowani w sposób noszący znamiona dyskryminacji lub niezgodny ze standardami praw człowieka, konsul ma być zobowiązany do podjęcia stosownych działań zgodnych z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego.

W projekcie szerzej niż dotychczasowych przepisach zostało uregulowane przyjmowanie i przechowywanie przez konsula do depozytu dokumentów, środków finansowych i przedmiotów wartościowych. W przeciwieństwie do sytuacji obecnej, konsul ma mieć prawo do przyjęcia depozytu jedynie na okres niezbędny do ochrony praw i interesów obywateli polskich. Zmiana ta ma na celu umożliwić likwidację niepodjętych depozytów, przechowywanych w urzędach konsularnych lub przedstawicielstwach dyplomatycznych przez wiele lat.

Projekt zawiera też przepis normujący przyjętą praktykę, zgodnie z którą na wniosek obywatela polskiego konsul występuje do sądów i innych organów państwa przyjmującego w sprawie uzyskania odpisów orzeczeń sądowych, dokumentów stanu cywilnego, świadectw pracy i innych dokumentów. Konsul wskazuje ponadto obywatelom polskim, na ich wniosek, urząd w kraju właściwy w danej sprawie, jak również informuje ich o podmiotach świadczących pomoc prawną w państwie przyjmującym, w szczególności udzielaną bezpłatnie lub przez osoby posługujące się językiem polskim.

Nowym rozwiązaniem jest również przepis dotyczący działania konsula w wypadku zdarzeń mogących powodować zagrożenie dla życia lub bezpieczeństwa obywateli polskich. W takich sytuacjach konsul będzie zobowiązany do wsparcia bezpiecznego i sprawnego opuszczenia przez nich zagrożonego obszaru. (PAP)