Przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości założenia nowelizacji kilkudziesięciu ustaw mają zmienić podejście do osób niepełnosprawnych intelektualnie oraz spowodować odejście od obecnych form ubezwłasnowolnienia i sprawowania pieczy zastępczej na rzecz większej samodzielności takich osób.

Od marca zeszłego roku, gdy resort sprawiedliwości po raz pierwszy opublikował ten projekt, założenia zmieniły się w ten sposób, że rozszerzono katalog ustaw do nowelizacji - również o te dotyczące pomocy dla cudzoziemców przebywających w naszym kraju. Uwzględniono też część uwag Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego oraz organizacji społecznych, w tym Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, która generalnie popierała dostosowanie przepisów do współczesności.

Rząd będzie też miał do rozstrzygnięcia rozbieżność między ministrami finansów, a pracy i polityki społecznej - co do wynagrodzeń dla opiekunów prawnych jako świadczeń pomocy społecznej. Komitet Stały Rady Ministrów opowiedział się po stronie resortu finansów, który optuje za takim rozwiązaniem. Resort pracy stoi na stanowisku, że wynagrodzenie dla opiekunów nie pasuje do systemu pomocy społecznej i powinno się je zapisać w budżecie resortu sprawiedliwości - to sądy miałyby orzekać o wynagrodzeniu dla opiekunów. Resort sprawiedliwości również jest w tej sprawie przeciw ministrowi pracy i stoi na stanowisku, że nie ma powodu zmiany zapisów z 2009 r. w tym zakresie.

Opinie biegłych z procesu karnego należy zweryfikować
Opinie biegłych z procesu karnego należy zweryfikować

Zobacz również

Resort sprawiedliwości uznał, że pilna potrzeba kompleksowych zmian dot. instytucji ubezwłasnowolnienia wynika ze zmieniających się warunków społecznych, demograficznych i kulturowych - zwłaszcza dotyczących postrzegania osób z niepełnosprawnością czy zaburzeniami psychicznymi, a także z rozwoju medycyny, diagnostyki, nowych form terapii i rehabilitacji, a zjawiskom tym towarzyszy równolegle dynamiczny rozwój idei praw człowieka. Dlatego władze widzą potrzebę zmian przepisów dotyczących zdolności do czynności prawnych osób dorosłych oraz instytucji prawnych służących ochronie dorosłych niemających pełnej zdolności do czynności prawnych. Już w 2007 r. Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował złą ochronę osób ubezwłasnowolnionych i zasugerował potrzebę dokonania dużych zmian w instytucji ubezwłasnowolnienia.

Nowe formy mają na celu zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym intelektualnie równego z pozostałymi obywatelami prawa do posiadania i dziedziczenia własności, kontroli własnych spraw finansowych oraz do jednakowego dostępu do pożyczek bankowych, hipotecznych i innych form kredytów. Oceniono, że niepełnosprawny potrzebuje czasem jedynie wsparcia osoby, która pomoże mu załatwić sprawy urzędowe. Do tego zaś potrzebne jest tylko ograniczone pełnomocnictwo, nie zaś ubezwłasnowolnienie.

W założeniach zapisano, że o ile ubezwłasnowolnienie małoletnich osób z niepełnosprawnością intelektualną jest w pewnych wypadkach dopuszczalne, to wątpliwości aksjologiczne występują co do ubezwłasnowolniania niepełnosprawnych osób dorosłych. "Prowadzi bowiem do stygmatyzacji tych osób oraz może grozić sprzecznością odpowiednich przepisów z normami międzynarodowymi chroniącymi prawa człowieka" - wskazano.

Idąc za tymi sugestiami postanowiono odejść od sztywnego ograniczania praw i wolności osób chorych psychicznie, upośledzonych lub uzależnionych, na rzecz regulacji bardziej elastycznych, dopasowywanych każdorazowo przez sąd do konkretnych sytuacji.

Założenia przewidują też podniesienie skuteczności wykonania orzeczeń sądów rodzinnych o odebraniu dziecka osobie, która ukrywa to dziecko. Jak wskazano, często bywa tak, że kurator sądowy nie zostaje wpuszczony do mieszkania osoby, która nie chce oddać dziecka - dlatego policja uzyska prawo do wkroczenia i przeszukania mieszkania - dziś nie ma takiej możliwości. Sprawy rodzinne mają też nie być już dzielone na wiele odrębnych postępowań - tak jak bywa obecnie.

Zmiany tych zapisów doprowadzą też do konieczności zmian w przepisach o tzw. przeszkodach małżeńskich. Proponuje się, by małżeństwa nie mogła zawrzeć osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, które nie pozwalają jej kierować swym postępowaniem oraz uświadomić sobie znaczenia i konsekwencji obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa. To zmiana wynikająca z odejścia od instytucji ubezwłasnowolnienia. Dziś osoba chora psychicznie nie może zawrzeć małżeństwa, jeżeli została ubezwłasnowolniona całkowicie, osoba taka nie ma też możliwości uzyskania zezwolenia na zawarcie małżeństwa.