Przepisy pozbawiające domowników mieszkań należących do służb mundurowych ochrony przed eksmisją na bruk naruszają konstytucję i Europejską Konwencję Praw Człowieka. Tak uważa Helsińska Fundacja Praw Człowieka



Kwestie przyznawania i opróżniania lokali służbowych uregulowane są w przepisach odrębnych względem ustawy o ochronie praw lokatorów (Dz.U. z 2001 r. nr 71, poz. 733 ze zm.). W efekcie liczne gwarancje zawarte w tej ustawie nie są stosowane do funkcjonariuszy służb mundurowych. Dopuszczalność eksmisji bez jednoczesnego zapewnienia lokatorom – zwłaszcza tym, którzy powinni znajdować się pod szczególną opieką państwa – lokalu zastępczego należy jednak uznać za niezgodną ze standardami ochrony praw człowieka.

Procedura

W świetle regulacji, zawartych przede wszystkim w ustawach normujących działanie poszczególnych służb mundurowych, takich jak Policja, ABW, Straż Graniczna czy Służba Więzienna, oraz w rozporządzeniach wydanych na ich podstawie, przyznanie i opróżnienie lokalu służbowego odbywa się na podstawie decyzji administracyjnej. W konsekwencji czynności związane z eksmisją z lokalu prowadzone są w oparciu o przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015). Te nie zawierają jednak przepisów analogicznych do Kodeksu postępowania cywilnego, nakazujących wstrzymanie eksmisji do momentu wskazania przez gminę lokalu tymczasowego, do którego mogłoby nastąpić przekwaterowanie.
Co więcej, organy decydujące o opróżnieniu lokalu nie mają uprawnień do orzekania o uprawnieniu do mieszkania zastępczego lub socjalnego. Jedynie w odniesieniu do funkcjonariuszy niektórych służb organy te mogą – a w bardzo wąskim zakresie muszą – przyznać lokal zamienny. Również zasada „moratorium zimowego”, zakazująca eksmisji na bruk od 1 listopada do 31 marca, nie znajduje zastosowania w odniesieniu do funkcjonariuszy zamieszkujących w lokalach służbowych. Co istotne, te regulacje prawne nie posiadają stosownych gwarancji ochronnych nawet w odniesieniu do najbardziej potrzebujących, takich jak osoby niepełnosprawne czy chore.

Potrzeba ochrony

Brak gwarancji chroniących osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej i materialnej przed eksmisją „na bruk” jest nie do pogodzenia z szeregiem przepisów konstytucyjnych. Najważniejszym z nich jest art. 30 formułujący konstytucyjną zasadę ochrony godności ludzkiej. Trybunał Konstytucyjny wywodzi z niego obowiązek władz państwa do zapewnienia „podmiotom znajdującym się w szczególnej sytuacji osobistej, rodzinnej lub materialnej, wobec których orzeczono nakaz eksmisji (...) przynajmniej minimalnych gwarancji służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych” (tak m.in. w wyroku sygn. akt K. 19/06 ). Eksmisje „na bruk” – podkreśla Trybunał – „są uznawane za niehumanitarne i godzące w prawa człowieka”.
Sanatoria groźne dla zdrowia
Sanatoria groźne dla zdrowia

Zobacz również
Omawiane regulacje prawne są także sprzeczne z art. 75 ust. 1 konstytucji, który nakłada na państwo obowiązki w zakresie przeciwdziałania bezdomności, jak również z art. 75 ust. 2, który odnosi się do ochrony praw lokatorów. Dodatkowo, z uwagi na fakt, że eksmisja „na bruk” może dotknąć także członków rodziny funkcjonariusza zamieszkujących razem z nim – w tym także tych, którzy powinni znajdować się pod szczególną ochroną państwa – kwestionowane przepisy mogą naruszać również art. 71 ust. 1 konstytucji. Nakazuje on władzom państwowym uwzględnianie dobra rodziny oraz przyznaje rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej prawo do szczególnej pomocy ze strony tych władz.
Przepisy dotyczące opróżniania lokali służbowych mają też charakter dyskryminacyjny. Prowadzą one bowiem nie tylko do gorszego traktowania funkcjonariuszy służb mundurowych względem innych lokatorów – co jeszcze mogłoby być do pewnego stopnia usprawiedliwione charakterem ich prawa do lokalu, wynikającego z przysługującego im przywileju – ale również negatywnie różnicują ochronę prawną różnych kategorii funkcjonariuszy. Po pierwsze, przepisy odnoszące się do niektórych służb wydają się być korzystniejsze niż dotyczące pozostałych (np. poprzez wspomnianą możliwość wskazania lokalu zamiennego), a po drugie, nawet wewnątrz tej samej służby ochrona prawna lokatorów funkcjonariuszy jest niejednolita. Jeżeli bowiem funkcjonariusz mieszka w lokalu stanowiącym własność Skarbu Państwa i oddanym w trwały zarząd danej służbie, do kwestii przyznawania i opróżniania lokalu stosuje się wskazane tu przepisy szczególne, niekorzystne dla lokatorów. Jeśli jednak mieszka w lokalu będącym własnością gminy i udostępnionym danej służbie, wówczas do kwestii najmu lokalu oraz jego opróżnienia zastosowanie znajdzie ustawa o ochronie praw lokatorów wraz z gwarancjami w niej przewidzianymi.
Ale przepisy niechroniące w żaden sposób przed eksmisją „na bruk” są również niezgodne z Europejską Konwencją Praw Człowieka (EKPC). Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie stwierdzał, że art. 8 EKPC, gwarantujący prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego oraz poszanowania mieszkania, zakazuje eksmisji bez dostarczenia innego schronienia.

Apel do RPO

Helsińska Fundacja Praw Człowieka oraz rzecznik praw obywatelskich wielokrotnie zwracali ustawodawcy uwagę na problemy konstytucyjne związane z tymi regulacjami. Niestety, przepisy w dalszym ciągu obowiązują w niezmienionym kształcie, co w praktyce może prowadzić do naruszeń praw człowieka. Z uwagi na rangę problemu, jak również wspominaną bierność ustawodawcy, HFPC zaapelowała do rzecznika praw obywatelskich o wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o kontrolę zgodności wskazanych regulacji z konstytucją i konwencją. Wydaje się, że to jedyny skuteczny mechanizm, dzięki któremu będzie można zapewnić stan prawny zgodny ze współczesnymi standardami ochrony praw człowieka.