Przez osiemnaście lat byłem szczęśliwym małżonkiem. Potem jednak we wspólnym życiu zaczęło się pojawiać coraz więcej konfliktów. W końcu z żoną uznaliśmy, że najlepszym wyjściem będzie rozstanie. Po złożeniu przez nas zgodnego wniosku uzyskaliśmy rozwód bez orzekania o winie. Niedawno jednak otrzymałem informację, że była małżonka wpadła w kłopoty i prawdopodobnie będzie miała sprawę sądową. Dowiedziałem się, że mogę zostać powołany na świadka. Nie chciałbym jednak zeznawać przeciwko niej. Spędziliśmy wspólnie wiele lat, a potem rozstaliśmy się bez dodatkowych stresów. Czy w takiej sytuacji mam prawo odmówić zeznań w sprawie przeciwko byłej żonie?
Nawet po rozwodzie byli małżonkowie mogą skorzystać z prawa odmowy zeznań. Uprawnienie to jest zagwarantowane w kilku aktach prawnych.
Zacznijmy od kodeksu postępowania cywilnego. Stanowi on, że nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego wyraźnie stwierdzają, że prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa. Jednak odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Ponadto z kodeksu podstępowania cywilnego wynika, że świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego wyżej wymienionych bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Konkordatowy ślub nie oznacza ułatwień w razie rozpadu małżeństwa
Konkordatowy ślub nie oznacza ułatwień w razie rozpadu małżeństwa

Zobacz również
Także w kodeksie postępowania karnego przewidziano możliwość odmowy zeznań w procesie przeciwko byłej żonie lub byłemu mężowi. Regulacje kodeksowe stanowią bowiem, że osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań, oraz że prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa.
Na tym nie koniec. Kodeks postępowania karnego przewiduje, że świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Ponadto można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.
Warto przy tym pamiętać, że osoba uprawniona do odmowy zeznań albo zwolniona z tego obowiązku we wspomnianych wyżej okolicznościach może oświadczyć, że chce z tego prawa skorzystać – nie później jednak niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może wówczas służyć za dowód ani być odtworzone.
Rozwód to spory wydatek. Warto postarać się o zwolnienie z kosztów
Rozwód to spory wydatek. Warto postarać się o zwolnienie z kosztów

Zobacz również
Kolejnym aktem prawnym gwarantującym byłym małżonkom skorzystanie z prawa odmowy zeznań jest kodeks postępowania administracyjnego. Także jego przepisy stanowią, że nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonka strony, wstępnych, zstępnych i rodzeństwa strony oraz jej powinowatych pierwszego stopnia, jak również osób pozostających ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy zeznań trwa m.in. także po ustaniu małżeństwa.
Podobnie jak w poprzednio omówionych ustawach, również w kodeksie postępowania administracyjnego przewidziano, że świadek może odmówić odpowiedzi na pytania, gdy taka odpowiedź mogłaby narazić jego lub wspomnianych już jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową albo spowodować naruszenie obowiązku zachowania prawnie chronionej tajemnicy zawodowej.
Istotne jest to, że przed odebraniem zeznania organ administracji publicznej ma uprzedzić świadka m.in. o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania.

Podstawa prawna

Art. 182 par. 1–3, art. 183 par. 1, art. 185, art. 186 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 ze zm.). Art. 261 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.). Art. 82 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.).

Opinia eksperta: Michał Sankowski adwokat prowadzący kancelarię w Warszawie

Przepisy procedury karnej przyznają małżonkowi prawo do odmowy złożenia zeznań w postępowaniu toczącym się przeciwko drugiemu z małżonków. Uprawniony może skorzystać ze tego prawa niezależnie od tego, czy jego przesłuchanie odbywa się z inicjatywy oskarżyciela czy na wniosek współmałżonka. Prawo do odmowy zeznań małżonek zachowuje również po ustaniu małżeństwa, nawet jeżeli zawarł nowy związek. Nie dotyczy to osób pozostających w konkubinacie. Po jego ustaniu nie mogą odmówić złożenia zeznań w sprawie przeciwko dawnemu partnerowi.

Prawo odmowy zeznań jest realizowane poprzez oświadczenie, w którym małżonek powinien kategorycznie stwierdzić, że nie chce zeznawać. Przepisy nie wymagają podania uzasadnienia. Oświadczenie małżonek powinien złożyć ustnie osobie przesłuchującej przed rozpoczęciem przesłuchania. W przedstawionej sytuacji doradzam, aby małżonek stawił się na rozprawę i przed rozpoczęciem przesłuchania oświadczył sędziemu, że korzysta z prawa do odmowy składania zeznań. W przypadku gdy małżonek z przyczyn nadzwyczajnych nie może się stawić na rozprawę, powinien wysłać do sądu oświadczenie pisemne.