Ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz.U. 1997 Nr 106 poz. 679 z późn. zm.) (potocznie nazywana ustawą antykorupcyjną) ma na celu zagwarantowanie transparentności działania osób zajmujących kierownicze stanowiska w administracji publicznej oraz w strukturach samorządu.

Pod przepisy ustawy podlegają osoby wymienione w artykule 2 tego aktu prawnego. Są to:

- pracownicy urzędów państwowych, w tym członkowie korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska kierownicze (chodzi o stanowiska: dyrektora generalnego, dyrektora departamentu i jego zastępcy oraz naczelnika wydziału – w urzędach naczelnych i centralnych organów państwowych; dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego, dyrektora wydziału i jego zastępcy oraz głównego księgowego - w urzędach terenowych organów rządowej administracji ogólnej; kierownika urzędu i jego zastępcy – w urzędach terenowych organów rządowej administracji specjalnej. Ustawa obowiązuje również pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska równorzędne pod względem płacowym z ww. urzędnikami.
- członkowie korpusu służby cywilnej zatrudnieni w urzędzie obsługującym ministra właściwego do spraw finansów publicznych;
- dyrektor generalny Najwyższej Izby Kontroli oraz pracownicy Najwyższej Izby Kontroli nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne;
- prezes i wiceprezesi oraz starsi radcy i radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa;
- przewodniczący i zastępcy przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego;
- pracownicy regionalnych izb obrachunkowych zajmujący stanowiska: prezesa, członka kolegium, naczelnika wydziału oraz inspektora do spraw kontroli;
- pracownicy samorządowych kolegiów odwoławczych zajmujących stanowiska: przewodniczącego, jego zastępcy oraz etatowego członka kolegium;
- wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast (oraz osoby wydające decyzje administracyjne w ich imieniu), ich zastępcy, skarbnicy gmin, sekretarze gmin, kierownicy jednostek organizacyjnych gminy, osoby zarządzające i członkowie organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi.






- członkowie zarządów, skarbnicy, sekretarze powiatów i województw, kierownicy jednostek organizacyjnych powiatów i województw, osoby zarządzające i członkowie organów zarządzające powiatowymi i wojewódzkimi osobami prawnymi oraz inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu starosty i marszałka województwa;
- pracownicy banków państwowych zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa, członka zarządu oraz skarbnika;
- pracownicy przedsiębiorstw państwowych zajmujący stanowiska: dyrektora przedsiębiorstwa, jego zastępcy oraz głównego księgowego;

- pracownicy jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz spółek, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 proc. kapitału zakładowego lub 50 proc. liczby akcji, zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa i członka zarządu;
- pracownicy agencji państwowych zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa, dyrektora zespołu, dyrektora oddziału terenowego i jego zastępcy – lub stanowiska równorzędne.

Pod przepisy ustawy mogą też podlegać inne osoby pełniące funkcje publiczne, jeżeli stanowi tak ustawa szczególna (oświadczenia majątkowe muszą składać m.in. sędziowie, prokuratorzy i radni).

Czego nie wolno urzędnikom?

Osoby podlegające pod przepisy ustawy antykorupcyjnej nie mogą zajmować określonych stanowisk związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Wymienieni w artykule 2 ustawy urzędnicy państwowi i samorządowi nie mogą więc łączyć sprawowania urzędu z wchodzeniem w skład zarządów, rad nadzorczych i komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego oraz spółdzielni. Nie mogą również pracować lub wykonywać zleceń dla spółek prawa handlowego w przypadku, gdy mogłoby to wywoływać podejrzenia o stronniczość (chodzi np. o sytuację, w której spółka taka świadczy jakieś usługi na rzecz jednostki administracji państwowej bądź jednostki samorządowej, w której zatrudniony jest dany urzędnik). Urzędnicy, którzy podlegają pod przepisy ustawy nie mogą również prowadzić działalności gospodarczej (wyjątkiem jest prowadzenie rolniczego gospodarstwa rodzinnego). Wreszcie urzędnikom, których obejmują przepisy ustawy nie wolno posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10 proc. akcji lub udziałów stanowiących ponad 10 proc. kapitału zakładowego.

Zakaz łączenia sprawowania urzędu z wchodzeniem w skład zarządów, rad nadzorczych i komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego nie obowiązuje w sytuacji, gdy urzędnik został zgłoszony do objęcia stanowiska w spółce prawa handlowego przez Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne oraz spółki, w których Skarb Państwa posiada ponad 50 proc. udziałów. Urzędnik nie może zostać jednak zgłoszony do więcej niż dwóch spółek prawa handlowego.

Ustawa narzuca też dodatkowe ograniczenie na osoby zajmujące stanowiska kierownicze w samorządzie oraz w administracji państwowej. Urzędnicy ci nie mogą przed upływem 12 miesięcy od ustąpienia z zajmowanego stanowiska zostać zatrudnione przez przedsiębiorcę jeżeli brały udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy. Zgodę na zatrudnienie może w takim przypadku wydać – w sytuacjach szczególnych – trzyosobowa komisja powoływana przez Prezesa Rady Ministrów.

Obowiązki wynikające z ustawy

Osoby podlegające pod przepisy ustawy są zobligowane do składania oświadczeń o stanie majątkowym. W oświadczeniu musi znaleźć się informacja dotycząca zarówno odrębnego majątku danej osoby, jak i majątku objętego małżeńską wspólnotą majątkową. Zgodnie z ustawą w oświadczeniu należy zamieścić m.in. informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach oraz udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. Oprócz urzędników wymienionych w ustawie oświadczenia takie muszą składać również inni urzędnicy służby cywilnej.

Oświadczenie majątkowe urzędnik składa kierownikowi jednostki, w której ma być zatrudniony przed objęciem stanowiska. Po objęciu stanowiska oświadczenie należy składać do roku do 31 marca (według stanu na 31 grudnia poprzedniego roku) oraz w dniu opuszczeniu stanowiska.

Osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe (Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Szef Kancelarii Prezydenta, Szef Kancelarii Sejmu, Szef Kancelarii Senatu, Prezes Trybunału Konstytucyjnego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Główny Inspektor Pracy, Prezes Polskiej Akademii Nauk, Kierownik Krajowego Biura Wyborczego oraz Rzecznik Ubezpieczonych) składają oświadczenie Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego).

W przypadku członków Rady Ministrów, sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach i Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów, wicewojewodów, członków zarządów województw, sekretarzy województw, skarbników województw, członków zarządów powiatów, sekretarzy powiatów, skarbników powiatów, wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów, sekretarzy gmin i skarbników gmin oraz ich małżonków istnieje ustawowy obowiązek publikowania uzyskiwanych korzyści w tzw. Rejestrze Korzyści. Do Rejestru muszą trafiać informacje o: stanowiskach i zajęciach wykonywanych zarówno w administracji publicznej, jak i w instytucjach prywatnych, z tytułu których pobiera się wynagrodzenie, oraz pracy zawodowej wykonywanej na własny rachunek; wspieraniu materialnym działalności publicznej prowadzonej przez zgłaszającego; darowiznach otrzymanych od podmiotów krajowych lub zagranicznych, jeżeli jej wartość przekracza 50 proc. najniższego wynagrodzenia pracowników za pracę; wyjazdach krajowych lub zagranicznych niezwiązanych z pełnioną funkcją publiczną, jeżeli ich koszt nie został pokryty przez zgłaszającego lub jego małżonka albo instytucje ich zatrudniające bądź partie polityczne, zrzeszenia lub fundacje, których są członkami oraz innych korzyściach. W Rejestrze Korzyści powinny się także znaleźć informacje o udziale w organach fundacji, spółkach prawa handlowego lub spółdzielniach nawet jeśli dana osoba nie czerpie z tych źródeł żadnych świadczeń pieniężnych. Zmiany w zakresie danych objętych Rejestrem należy zgłosić najpóźniej w ciągu 30 dni.

O ile Rejestr Korzyści jest jawny, o tyle informacje zawarte w oświadczeniach o stanie majątkowym składane przez urzędników podlegają ochronie przewidzianej dla informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone”. Jedynie w szczególnych przypadkach osoba uprawniona do odebrania oświadczenia może je ujawnić pomimo braku zgody składającego oświadczenie.

Osoby podlegające pod przepisy ustawy mają też obowiązek składania oświadczeń o działalności gospodarczej prowadzonej przez małżonka. Takie oświadczenie należy złożyć przed objęciem stanowiska, a także w trakcie pełnienia funkcji jeśli w tym czasie małżonek urzędnika zamierza podjąć działalność gospodarczą lub zmienić jej charakter.