Sąd może nie zastosować przepisu uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą, mimo że uchylenie jego mocy odroczono w czasie
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy, rozpoznając zagadnienie prawne skierowane przez Sąd Okręgowy w Tarnowie.
Do tarnowskiego sądu wpłynęło zażalenie od wyroku sądu rejonowego skazującego K.B. na karę pozbawienia wolności na podstawie art. 75 par. 1 kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem sąd jest zobowiązany zarządzić wykonanie zawieszonej kary, gdy sprawca w okresie próby został skazany za przestępstwo podobne na karę, którą ponownie zawieszono.
Problem jednak w tym, że w lipcu zeszłego roku Trybunał Konstytucyjny uznał, że takie brzmienie omawianego przepisu „w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od zarządzenia wykonania kary (...), jest niezgodne z art. 45 ust. 1 konstytucji” (sygn. akt SK 9/10). Zdaniem trybunału ustawa nie może bowiem wiązać rąk sędziom, a użyte w przepisie sformułowanie, że „sąd zarządza wykonanie kary”, właśnie do tego prowadzi. W orzeczeniu tym postanowiono jednak – bez jakiegokolwiek uzasadnienia – że zakwestionowany paragraf utraci moc dopiero po 18 miesiącach od dnia ogłoszenia wyroku, a więc dopiero 8 lutego 2015 r.
Prawo obowiązuje, choć nie powinno
Prawo obowiązuje, choć nie powinno

Zobacz również
Taka decyzja trybunału spowodowała konsternację wśród sędziów, którzy nie wiedzieli, czy powinni do tego czasu stosować niekonstytucyjny zapis. Zdawali sobie bowiem sprawę, że w razie orzeczenia kary więzienia skazani po 8 lutego 2015 r. będą mogli wnosić o wznowienie postępowań. A to mogłoby się wiązać z wypłatą odszkodowań za bezprawne pozbawienie wolności.
Z pomocą przyszła najnowsza uchwała Sądu Najwyższego. Wskazuje się w niej, że „odroczenie skutku derogacyjnego powoduje, że do wskazanego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego momentu, niekonstytucyjna norma prawna obowiązuje w systemie prawnym na równi z innymi normami. Nie dotyczy natomiast takiej normy domniemanie zgodności z konstytucją”.
W takiej więc sytuacji, w opinii SN, brak jest podstaw do ograniczania kompetencji sądów do stosowania reguły lex superior derogat legi inferiori (ustawa nadrzędna uchyla ustawę podrzędną) w konkretnej sprawie. A sąd zobligowany jest podjąć rozstrzygnięcie, które w sposób najpełniejszy będzie realizowało wartości konstytucyjne, choćby prowadziło do pominięcia przepisu, który formalnie wciąż obowiązuje. „Sąd rekonstruując podstawę rozstrzygnięcia, zobowiązany jest uwzględnić wszystkie normy obowiązujące w systemie prawnym, w tym normy o charakterze konstytucyjnym i podejmować ewentualne decyzje kolizyjne” – czytamy w uzasadnieniu uchwały.
Takie rozstrzygnięcie w pełni aprobują sędziowie.
– Sąd Najwyższy wyciągnął wnioski z tego, co zrobił trybunał. A ten w swoim orzeczeniu wyraził dwa sprzeczne poglądy. Z jednej strony uznał bowiem, że przepis jest niekonstytucyjny, z drugiej kazał utrzymać go w mocy. W opinii Sądu Najwyższego taka decyzja TK daje sądom prawo zarówno do stosowania, jak i niestosowania par. 1 art. 75 k.k. W efekcie czego sędzia może dziś zdecydować, czy stosować treść wyroku w tej części, w której uznano przepis za niekonstytucyjny, czy też w części, w której kazano go za jakiś czas wygasić – wyjaśnia sędzia Maciej Strączyński, prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”.

Sąd zobligowany jest rozstrzygać tak, by najpełniej realizować wartości konstytucyjne

ORZECZNICTWO
Uchwała Sądu Najwyższego, sygn. akt I KZP 30/13