Utajnienie adresu zamieszkania, pomoc psychologiczna, ochrona policyjna, a w razie konieczności nawet zmiana miejsca zamieszkania – rząd zamierza lepiej chronić świadków i pokrzywdzonych
ikona lupy />
Marek Biernacki, minister sprawiedliwości / Media
Europejskie standardy w zakresie ochrony świadków Polska spełnia tylko w odniesieniu do świadków koronnych, było nie było, skruszonych przestępców. Im ustawa o świadku koronnym (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 36, poz. 232 z późn. zm.) gwarantuje – oprócz praw, jakie przysługują wszystkim zeznającym (patrz ramka) – także wiele niestandardowych zabezpieczeń. Świadek koronny w razie potrzeby może liczyć nie tylko na ochronę, ale także zmianę miejsca zamieszkania, nową tożsamość, operację plastyczną czy pomoc finansową.
Marek Biernacki w pierwszych słowach po objęciu teki ministra sprawiedliwości zapowiedział stworzenie kompleksowej regulacji wzmacniającej również prawa zwykłych ludzi w procesie. Teraz projekt ustawy o ochronie świadka i pokrzywdzonego trafił do konsultacji międzyresortowych. Nie zapewnia on co prawda wszystkim świadkom takich możliwości, jakie przysługują świadkom koronnym, ale znacząco poszerza zakres ich ochrony i zmniejsza drastyczne dysproporcje w traktowaniu byłych bandytów i uczciwych ludzi. Zwłaszcza że – jak wskazano w uzasadnieniu projektu – blisko 90 proc. informacji stanowiących podstawę decyzji procesowych stanowią zeznania świadków i pokrzywdzonych.

Tajne adresy

Przede wszystkim projekt przewiduje wprowadzenie anonimizacji niektórych danych (przede wszystkim adresowych) osób przesłuchiwanych w postępowaniu karnym (nie tylko świadków, ale także biegłych, a nawet oskarżonych). W tym celu zostanie zmieniony m.in. art. 191 k.p.k., który dziś przewiduje możliwość wystąpienia o zastrzeżenie danych, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby jemu najbliższej. Wówczas wszystkie pisma procesowe są przesyłane na adres miejsca pracy bądź inny wskazany przez świadka.
Kłopot w tym, że obecnie świadkowie często nie są informowani o takiej możliwości, a nierzadkie są też odmowy zastrzeżenia adresu do wiadomości sądu i prokuratora. Zmiana ma zaś polegać na tym, że dane dotyczące miejsca zamieszkania i miejsca pracy nie będą trafiać do protokołu, lecz do załącznika. Ten będzie przeznaczony do wyłącznej wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Autorzy projektu chcą, aby standard ten odnosił się do wszystkich przesłuchiwanych, a ujawnienie danych miałoby następować tylko wówczas, gdy mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie.
– Informacje o miejscu zamieszkania świadka należy chronić. Jeśli tylko jest taka możliwość, to wszelkie dane personalne świadków powinno się zastrzec – mówi sędzia Paweł Pośpiech z Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej.
– Zdarza się, że świadkowie boją się zeznawać, choć ta obawa często nie jest artykułowana wprost, lecz trzeba jej się domyślić. To, co można zrobić dla świadka i co czasem się robi, to nakazać oskarżonemu opuszczenie sali rozpraw na czas składania zeznań – dodaje.
Projekt przewiduje także o wiele skuteczniejsze środki ochrony dla zeznających, przede wszystkim możliwość skorzystania z pomocy policyjnego koordynatora ds. zapewnienia bezpieczeństwa osób biorących udział w procesie karnym. Mają oni funkcjonować przy komendach wojewódzkich. Ich podstawowym zadaniem będzie przekazywanie informacji świadkom i pokrzywdzonym na temat ich praw i obowiązków, a także możliwych do zastosowania środków ochrony i pomocy. Mają oni także niezwłocznie informować sąd lub prokuratora o ujawnionych zagrożeniach wobec pokrzywdzonych, świadków czy ich najbliższych.

Psycholog z urzędu

Świadkowie i pokrzywdzeni będą też mieli możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej w każdej sprawie, w której taka pomoc byłaby wskazana. Szczególnie dotyczy to bezpośrednich świadków przestępstw z udziałem przemocy. W przypadku zagrożenia zdrowia lub życia (niezależnie od charakteru sprawy) zeznający będą też mogli skorzystać z ochrony policji na czas czynności procesowej (np. asysta w drodze na przesłuchanie czy rozprawę i z powrotem). Ministerstwo Sprawiedliwości chce, by w wyjątkowych przypadkach mogli oni też liczyć na stałą ochronę policji aż do zakończenia procesu (np. w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej). Co więcej, w takich wypadkach świadków będzie można umieścić w tymczasowym lokalu lub pomóc im w przeprowadzce i wynajęciu mieszkania w innym miejscu. Wtedy będą oni mogli także liczyć na pomoc w umieszczeniu dzieci w szkole, znalezieniu pracy, a nawet w opiece nad pozostawioną osobą niedołężną lub chorą, czy też na ochronę mienia pozostawionego w poprzednim miejscu pobytu.
Część rozwiązań przewidzianych w projektowanej regulacji stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE ustanawiającej minimalne normy w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw, a także dyrektywy 2011/99/UE w sprawie europejskiego nakazu ochrony.
– Sama idea, żeby wzmocnić ochronę świadków i pokrzywdzonych, jest dobra. Zwłaszcza że należy implementować postanowienia dyrektyw w tym zakresie – mówi Barbara Grabowska, prawniczka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
– Jednak efektywność zaproponowanych rozwiązań będzie można ocenić dopiero po tym, jak te przepisy będą wykorzystywane w praktyce. Wiele zależy od tego, czy policja znajdzie na to środki oraz w jaki sposób będzie to realizować – podkreśla Grabowska.
Według szacunków resortu koszt wprowadzenia nowych regulacji wyniesie ok. 6,6 mln zł rocznie. Resort liczy, że rocznie 7,5 tys. osób skorzysta z pomocy psychologa, a ok. 380 z policyjnej ochrony.

Za zmianami prawnymi pójdą zmiany w funkcjonowaniu sądów

Stworzenie przepisów, które w kompleksowy sposób regulują kwestie ochrony pokrzywdzonych i świadków w procesie karnym, od początku było dla mnie jednym z priorytetów. To także konieczność ze względu na czekającą sądy reformę procedury karnej. Obecnie w polskim prawie na ochronę i szczególne gwarancje mogą liczyć jedynie świadkowie koronni, czyli nawróceni przez policję przestępcy. Natomiast nie zabezpiecza się na poziomie ustawowym bezpieczeństwa ofiary przestępstwa lub świadka, który spełnia swój obywatelski obowiązek i często dostarcza najważniejszych dowodów w procesie. Dlatego chcemy wprowadzić instrumenty ich ochrony oraz gwarancje jak najbardziej komfortowych warunków uczestnictwa w postępowaniu sądowym. Chodzi między innymi o to, by w sądzie nie musieli się spotykać ze sprawcą, by byli przesłuchiwani w komfortowych dla nich warunkach i mieli zagwarantowane bezpieczeństwo. Za zmianami prawnymi pójdą też zmiany w funkcjonowaniu i infrastrukturze sądów, polegające między innymi na stworzeniu specjalnych pokoi dla świadków i pokrzywdzonych.
Etap legislacyjny
Projekt skierowany do uzgodnień