Droga do realizacji intratnego kontraktu jest często długa i żmudna. Mimo sprecyzowania celu, jaki strony chcą osiągnąć, samo zawarcie umowy ostatecznej poprzedzone jest długotrwałymi negocjacjami, w trakcie których zmieniają się nie tylko założenia, ale również koncepcje biznesowe.
Aby nie zmarnować wspólnego wysiłku stron, jak również po to, aby wyznaczyć sobie maksymalny czas na zawarcie porozumienia końcowego, warto zdecydować się na podpisanie umowy przedwstępnej. To komfortowe dla wszystkich kontrahentów rozwiązanie nie tylko wpłynie na zdynamizowanie prac nad finalnym porozumieniem, lecz również doprowadzi do tego, że wycofanie się z kontraktu nie będzie takie łatwe. W praktyce to ostatnie rozwiązanie jest obarczone konsekwencjami dla strony, która będzie chciała się wycofać z ostatecznej umowy. Niezależnie od tego podpisanie umowy przedwstępnej daje przedsiębiorcom niezbędny czas na zgromadzenie odpowiednich środków, materiałów czy kapitału koniecznego do prawidłowego zrealizowania kontraktu.

Porozumienia wstępne

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego w umowie przedwstępnej jej strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości ustalonej ostatecznej umowy przyrzeczonej. Aby była ona ważna, zawsze muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:
ww treści należy określić istotne postanowienia umowy przyrzeczonej, np. co ma zostać sprzedane czy wybudowane i za jaką cenę,
wtermin, w którym ma być zawarta umowa przyrzeczona.
Zawarcie umowy przedwstępnej powinny poprzedzić negocjacje, w wyniku których ustala się najistotniejsze elementy przyszłego kontraktu. Pozwalają one w zasadzie dowolnie ukształtować jego treść, jednak z ograniczeniami, jakie wynikają z bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Gdy termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
W przypadku gdy strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Niezależnie od tego możliwe jest przed sądem dochodzenie zawarcia umowy docelowej. Takie rozwiązanie jest możliwe, gdy przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności co do formy.
Kontrakt docelowy
Niezależnie od tego, czy przedsiębiorcy zdecydowali się na podpisanie umowy przedwstępnej, czy też od razu docelowej, warto pamiętać, aby ta ostatnia należycie chroniła interesy każdej ze stron. Przede wszystkim powinna określać, jakiego rodzaju zabezpieczeń należytego wykonania zobowiązań z umowy oraz zapłaty kar pieniężnych przewidzianych przez kontrakcie strony udzielą sobie nawzajem. Przykładowo mogą to być gwarancje bankowe, ubezpieczeniowe, poręczenia, gwarancje podmiotu dominującego wobec jednego z kontrahentów itp.
Zabezpieczenia te mogą być wzmocnione wekslami czy też notarialnymi oświadczeniami o poddaniu się egzekucji. Przy dużych porozumieniach w grę mogą również wchodzić zabezpieczenia rzeczowe, jak zastaw czy hipoteka. Niezależnie od tego, na jakie zabezpieczenia zdecydują się strony, warto pamiętać, że muszą być zharmonizowane z ustaleniami modelu finansowego, a czasami nawet zabezpieczeniami przewidzianymi w dokumentacji dotyczącej finansowania przedsięwzięcia przez bank.

Kara umowna

Najczęstszym i stosunkowo nieskomplikowanym mechanizmem zabezpieczającym prawidłowe wykonanie umowy jest kara umowna. Umowa powinna określać indywidualne kryteria i tryb ustalania wysokości kar umownych za nienależyte wykonanie konkretnych zobowiązań niepieniężnych albo wskazywać na generalny i jednolity tryb naliczania sankcji dla wyszczególnionych w umowie naruszeń jej postanowień. Niezależnie od tego, jaki model regulacji kar strony zdecydują się przyjąć, w przedmiotowej klauzuli powinny znaleźć się postanowienia co do trybu ich egzekwowania. W tym przypadku najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest potrącenie. Należy jednak pamiętać, że potrącenie będzie miało rację bytu tylko w takich umowach, które przewidują płatność jednej ze strony umowy i to tej, na której korzyść zastrzeżona jest kara umowna. Tylko w takiej sytuacji, w przypadku naruszenia przez kontrahenta jego zobowiązań umownych, druga strona będzie mogła zmniejszyć o wysokość przysługującej jej kary finansowej opłatę, jaką powinna uiścić za realizację umowy. Należy zatem przyjąć, iż strony mogą dopuścić potrącenie także z zabezpieczeniem należytego wykonania kontraktu, o ile jego forma na to pozwala. Analogicznie umowa może regulować problem uiszczania kar pieniężnych, które jeden z partnerów jest zobowiązany zapłacić wyłącznie w sytuacji naruszenia standardów świadczenia usług.
Skutek zastrzeżenia kary umownej jest taki, iż jest ona należna osobie uprawnionej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niezależnie od wysokości faktycznie poniesionej przez taką osobę szkody. Tym też kara umowna różni się od zwykłego odszkodowania, którego uzyskanie wymaga wykazania istnienia szkody i jej rozmiaru. Warto także wspomnieć, iż kodeks cywilny dopuszcza miarkowanie (zmniejszenie) wysokości kary umownej na drodze orzeczenia sądowego. Może to nastąpić wtedy, gdy jest ona rażąco wygórowana lub też gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane.
Weksel zabezpieczający
Często spotykanym instrumentem zabezpieczających prawidłowe wykonanie umowy, w szczególności gdy jedna ze stron przykładowo udziela zaliczek pieniężnych na realizację kontraktu, są weksel bądź gwarancja (ubezpieczeniowa lub bankowa).
W praktyce weksel jest formą papieru wartościowego stanowiącego bezwarunkowe zobowiązanie do zapłacenia przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej na wekslu kwoty pieniężnej w wyznaczonym terminie i miejscu. Sam weksel może zostać spisany na zwykłej kartce papieru, pismem odręcznym, nie ma również przeciwskazań, aby był to wydruk komputerowy. Istotne jest, aby weksel został własnoręcznie podpisany przez osobę posiadającą zdolność do zaciągania zobowiązań w imieniu przedsiębiorcy go wystawiającego. Ponadto zasadą jest, że każda z osób, która podpisała się na wekslu, zaciąga samodzielne zobowiązanie, nawet w sytuacji gdy złoży podpis jako przedstawiciel innej osoby, nie będąc umocowaną do działania w jej imieniu. Jeżeli zaś na wekslu znajdują się podpisy osób niezdolnych do zaciągania zobowiązań wekslowych, podpisy fałszywe bądź podpisy osób nieistniejących, nie uchybia to ważności innych podpisów. Kwota, na jaką opiewa weksel, musi zostać wyrażona w pieniądzu. Dodatkowo wysokość zobowiązania wekslowego musi zostać jednoznacznie określona jako jedna suma. Wystawiony weksel można sprzedać (indosować) bądź na jego podstawie uzyskać nakaz zapłaty, który będzie również tytułem zabezpieczającym i będzie natychmiast wykonalny. Bez nadawania mu klauzuli wykonalności przez sąd.

Gwarancja bankowa

Często spotykanym środkiem zabezpieczającym prawidłowe wykonanie umów są również gwarancje ubezpieczeniowe bądź bankowe. Gwarancje te są zobowiązaniem odpowiedniej instytucji finansowej do zapłaty określonej kwoty na wypadek ziszczenia się określonego w gwarancji warunku. Kontrahent, który ma otrzymać taką gwarancję banku lub firmy ubezpieczeniowej, powinien akceptować tylko te, które są bezwarunkowe i nieodwołalne. Przez bezwarunkowość gwarancji należy rozumieć taką jej właściwość, że beneficjent nie ma obowiązku uzasadniania swojego żądania, a ubezpieczyciel (bank) nie ma prawa oceniać zasadności żądania zapłaty. Oznacza to, że do spełnienia świadczenia wystarczające jest złożenie przez beneficjenta oświadczenia o treści wskazanej w dokumencie gwarancji. Nieodwołalność gwarancji oznacza zaś to, że do momentu upływu terminu wskazanego w dokumencie gwarancji jej beneficjent może realizować swoje uprawnienie bez względu na oświadczenia wykonawcy kierowane do ubezpieczyciela (banku). Zobowiązanie ubezpieczyciela (banku) do zapłaty stanowi zobowiązanie własne. Jest ono niezależne od stosunku podstawowego, czyli okoliczności związanych z realizacją umowy między beneficjentem a kontrahentem. Podmiot udzielający gwarancji, który spełni świadczenie z tytułu gwarancji, uzyskuje następnie prawo dochodzenia od firmy, która zleciła mu jej wystawienie, a następnie nie wywiązała się z obowiązku zapłaty swoich należności. Tym samym ryzyko niewypłacalności kontrahenta związane z realizacją kontraktu przejmuje na siebie bank lub ubezpieczyciel.
Ważne
Kwota, na jaką opiewa weksel, musi zostać wyrażona w pieniądzu. Dodatkowo wysokość zobowiązania wekslowego musi zostać jednoznacznie określona jako jedna suma. Wystawiony weksel można sprzedać (indosować) bądź na jego podstawie uzyskać nakaz zapłaty, który będzie również tytułem zabezpieczającym i będzie natychmiast wykonalny
PRZYKŁADY
1 Zobowiązanie z weksla należy spełnić
Czytelniczka podpisała weksel in blanco, który był zabezpieczeniem umowy pomiędzy spółką cywilną a jej kontrahentem. Małżonkowie się rozwiedli, a czytelniczka dostała pismo zobowiązujące do wykupu weksla. W takiej sytuacji musi za to zapłacić?
Zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem wekslowym (awal) co do całości sumy wekslowej lub co do jej części. Poręczenie może dać osoba trzecia lub nawet podpisana na wekslu. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność za udzielone poręczenie, to należy wskazać, że poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Równocześnie zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej. Poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel, nabywa prawa z niego wynikające przeciw osobie, za którą poręczył, i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z weksla. Oznacza to, że od osoby poręczającej weksel wierzyciel może się domagać zapłaty tak samo jak od wystawcy weksla – dłużnika głównego. Dotyczy to każdego poręczyciela zobowiązania wekslowego, w tym także byłej żony dłużnika. Jest to odpowiedzialność solidarna. Innymi słowy wierzyciel ma prawo żądać zapłaty całego długu zabezpieczonego wekslem lub jego części – wedle swego wyboru – od wystawcy weksla i poręczyciela łącznie, od obu albo każdego z osobna. Zapłata należności przez jednego z nich uwalnia od długu drugiego. Jeśli zatem jeden z małżonków poręczył weksel wystawiony przez drugiego z nich, ponosi odpowiedzialność za spłatę długu wekslowego wobec wierzyciela (w tym wypadku kontrahenta spółki cywilnej) tak samo jak każdy inny poręczyciel wekslowy. Majątkowe relacje między nimi (rozwód, a co za tym idzie ustanie wspólności majątkowej) są bez znaczenia.
2 Oświadczenie umożliwia szybszą egzekucję
Przedsiębiorca w związku z udzieloną mu przez zaprzyjaźnioną firmę pożyczką złożył oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Czy oznacza to, że w przypadku problemów ze spłatą komornik będzie mógł zająć jego majątek?
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego jedna ze stron kontraktu, w tym przypadku umowy pożyczki, może w formie aktu notarialnego poddać się egzekucji obejmującej obowiązek zapłaty sumy pieniężnej. Gdy akt notarialny zawierający takie oświadczenie będzie też wskazywał termin wykonania takiego obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest jego wykonanie, to będzie on stanowił tytuł egzekucyjny. Kontrahent dysponujący takim oświadczeniem w przypadku niespłacenia zobowiązań wynikających z umowy pożyczki może skierować swoją wierzytelność do kwoty wskazanej w tym dokumencie od razu do postępowania egzekucyjnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności. W celu dochodzenia zwrotu niespłaconej w terminie kwoty pożyczki poszkodowany przedsiębiorca może bez długiego postępowania rozpoznawczego w sądzie przystąpić do zajęcia majątku dłużnika. Warunkiem do takiego uproszczonego sposobu zajęcia majątku jest nadanie oświadczeniu o poddaniu się egzekucji klauzuli wykonalności. Klauzula jest nadawana przez sąd na posiedzeniu bez udziału stron. Po jej uzyskaniu wierzyciel może zgłosić się do komornika, który rozpocznie egzekucję.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).