Pozostawioną przez zmarłego schedę można przyjąć bądź odrzucić w postępowaniu przed sądem lub notariuszem. W tym celu spadkobierca składa specjalne oświadczenie spadkowe. Jeżeli krewni nieboszczyka zdecydują się na przeprowadzenie takiego postępowania przed sądem, to muszą pamiętać, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku trzeba złożyć w sądzie właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Wniosek taki może złożyć każdy ze spadkobierców, ale też inna osoba, która miałaby w tym interes, np. wierzyciel spadkodawcy, uprawnieni do zachowku, zapisobiorcy czy nawet wierzyciel spadkobiercy.
Konieczne oświadczenie
Spadkobierca, który przygotował wniosek, będzie występował w sprawie w charakterze wnioskodawcy. Pozostali będą zaś uczestnikami postępowania. W charakterze uczestników powinny przy tym występować zarówno osoby, które wchodzą w rachubę jako spadkobiercy ustawowi, jak i testamentowi. Warto jednak pamiętać, że w tym gronie sami decydują o tym, kto z nich wystąpi w charakterze wnioskodawcy, a kto jako uczestnik postępowania. Po jego przeprowadzeniu
sąd wydaje postanowienie, w którym stwierdza, kto i na jakich zasadach – ustawowych lub testamentowych – nabył schedę po zmarłym.
Na złożenie oświadczenia spadkowego spadkobiercy mają sześć miesięcy od chwili uzyskania wiadomości o tytule dziedziczenia, a więc śmierci spadkodawcy. W tym czasie mogą oni zadecydować, czy przyjmują spadek wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy też go odrzucają. W zależności od sposobu przyjęcia spadku różna będzie ich odpowiedzialność za ewentualne długi zmarłego.
Przy prostym przyjęciu spadku spadkobiercy odpowiadają bez ograniczenia za zobowiązania, jakie pozostawił po sobie zmarły. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza maksymalne granice odpowiedzialności wyznacza masa czynna – aktywa – odziedziczonego
majątku.
Warto pamiętać, że milczenie spadkobiorcy w tym zakresie po upływie sześciomiesięcznego terminu, zgodnie z przepisami, zawsze oznacza przyjęcie spadku. I co do zasady następuje ono wprost. Wyjątkowo tylko w przypadku osób niemających zdolności do czynności prawnych i co do których istnieją podstawy do ubezwłasnowolnienia czy też osób prawnych przyjęcie spadku następuje z dobrodziejstwem inwentarza.
Zmiana decyzji
Po uprawomocnieniu się sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku może się jednak okazać, że nie wszystkie osoby zostały w nim wymienione lub nawet że osoba uznana za spadkobiercę tak naprawdę nim nie jest. Do tego typu sytuacji najczęściej dochodzi, gdy osoby uprawnione do dziedziczenia nie wiedzą o naszym istnieniu albo z innych powodów nie zostaliśmy wskazani jako potencjalni spadkobiercy ustawowi lub też istnieje testament, który nie został ujawniony w toku postępowania. W takiej sytuacji zachodzi konieczność
zmiany zasad dziedziczenia (patrz przykład).
Może się również zdarzyć, że przyjęcie lub odrzucenie spadku nastąpi w wyniku złożenia oświadczenia woli, które było dotknięte wadami. Zgodnie z kodeksem cywilnym uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia spadkowego może dotyczyć jedynie takich
wad, jak błąd lub groźba. Niezbędna w tym zakresie jest kontrola sądowa. Sąd nie unieważnia jednak wadliwej czynności prawnej, ale zatwierdza uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia spadkowego bądź odmawia zatwierdzenia.
W celu zainicjowania omawianego postępowania niezbędne jest złożenie wniosku do sądu. Wniosek taki powinien zawierać żądanie zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia spadkowego. Pismo powinno spełniać wymogi przewidziane dla
pozwu, z tą różnicą, że zamiast pozwanego należy wskazać zainteresowanych w sprawie. Ponadto we wniosku należy zawrzeć dokładne określenie żądania oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie (art. 187 par. 1 k.p.c.).
Tym samym nasze żądanie przed sądem powinno obejmować oznaczenie zarówno osoby składającej oświadczenie, jak i spadkodawcy, tytuł powołania do spadku oraz treść złożonego oświadczenia. Należy także wskazać tryb i formę złożonego uprzednio oświadczenia oraz jego datę.
Niezależnie od tego wnioskodawca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak w takim razie spadek przyjmuje, czy też go odrzuca, a przynajmniej zasygnalizować treść mającego nastąpić oświadczenia.
Postępowanie w sądzie
Sąd wyznaczy rozprawę, na której zbada, czy złożone przez spadkobiercę oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dotknięte było wadą oświadczenia woli, ale też czy uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych tego oświadczenia nie wygasło.
Zgodnie bowiem z przepisami kodeksu cywilnego uprawnienie do uchylenia się wygasa:
● w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia,
● w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Należy również pamiętać, że wskutek prawomocnego zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ulega zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone albo zarejestrowany został akt poświadczenia dziedziczenia. Sąd po przeprowadzeniu rozprawy zmieni więc z urzędu postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyli zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeknie w tym przedmiocie.
PRZYKŁAD
1. Sąd może zmienić prawomocne postanowienie spadkowe
Po zmarłej kobiecie dwie gałęzie rodziny niezależnie od siebie rozpoczęły starania o stwierdzenie nabycia spadku. W efekcie w obiegu prawnym znalazły się dwa różne prawomocne postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Tymczasem przepisy procedury cywilnej o zmianie postanowienia spadkowego nie stanowią same w sobie podstawy do uchylenia kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia tego samego spadku.
Istnienie dwóch lub więcej prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku uzasadnia wznowienie postępowania. Reguła ta znajduje potwierdzenie w mającej moc zasady prawnej uchwale Sądu Najwyższego z 10 lipca 2012 r. (sygn. akt III CZP 81/2011). W ocenie SN, jeżeli istnieje kilka prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, to powstać mogą dwie sytuacje. W pierwszej o wznowienie postępowania występuje uczestnik zamkniętego już procesu, a w drugiej – zainteresowany, który w tym postępowaniu nie brał udziału.
Gdy wznowienia później zakończonego prawomocnie postępowania zażąda jego uczestnik, uwzględniając skargę o wznowienie, sąd uchyla wydane w tym postępowaniu późniejsze postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i odrzuca wniosek.
Jeżeli o wznowienie później zakończonego prawomocnie postępowania występuje zainteresowany, który nie był jego uczestnikiem, powinien on wykazać, że późniejsze prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku naruszało jego prawa. Wtedy do wznowienia stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia strony możności działania.
Wzór wniosku o przyjęcie i zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku
Kołobrzeg, 5 września 2013 r.
Sąd Rejonowy
I Wydział Cywilny
w Kołobrzegu
Wniskodawca: Jan Nowak
ul. Długa 8/15
78-100 Kołobrzeg
PESEL: 50022413245
Uczestnik:
Andrzej Nowak
ul. Piękna 8
02-657 Warszawa
Julita Kos
ul. Miła 12
78-100 Kołobrzeg
Wniosek o przyjęcie i zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku
Na podstawie art. 1019 par. 2 k.c. w imieniu własnym:
1. Oświadczam, że uchylam się od skutków prawnych oświadczenia złożonego przeze mnie przed Sądem Rejonowym w Kołobrzegu 12 lipca 2013 r. o przyjęciu spadku po Helenie Nowak, zmarłej 18 lutego 2013 r. w Kołobrzegu i ostatnio tam stałe zamieszkałej, na podstawie ustawy wprost,
2. Wnoszę o zatwierdzenie przez sąd oświadczenia z pkt 1,
3. Oświadczam, że spadek po zmarłej 18 lutego 2013 r. w Kołobrzegu i ostatnio tam stale zamieszkałej Helenie Nowak na podstawie ustawy przyjmuję z dobrodziejstwem inwentarza.
Uzasadnienie
Przed Sądem Rejonowym w Kołobrzegu toczyło się postępowanie w sprawie I NS 123/13 o stwierdzenie nabycia spadku po Helenie Nowak, zmarłej 18 lutego 2013 r. w Kołobrzegu i ostatnio tam stale zamieszkałej. Wnioskodawca złożył w jego trakcie ustne oświadczenie o przyjęciu spadku wprost.
Dowód: protokół z posiedzenia w sprawie I NS 123/13 z 12 lipca 2013 r.
Składając oświadczenie, wnioskodawca opierał się na twierdzeniach pozostałych spadkobierców, z którymi spadkodawczyni utrzymywała codzienny kontakt, o braku długów po zmarłej Helenie Nowak. Dodatkowo pozostali spadkobiercy zapewniali wnioskodawcę, że na kolejnym terminie posiedzenia, na którym wnioskodawca nie mógł być obecny, złożą oświadczenia o przyjęciu spadku wprost. Zapewnienia pozostałych spadkobierców okazały się nieprawdziwe. Jak wynika z protokołu rozprawy z 26 lipca 2013 r., złożyli oni oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W konsekwencji Sąd Rejonowy w Kołobrzegu postanowieniem z 26 lipca 2013 r. stwierdził, że spadek po zmarłej Helenie Nowak na podstawie ustawy nabyli: wnioskodawca wprost w 1/3 części oraz uczestnicy niniejszego postępowania z dobrodziejstwem inwentarza również po 1/3 części.
Dowód: protokół z posiedzenia w sprawie I NS 123/13 z 26 lipca 2013 r. wraz z postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Jak się okazało po zakończeniu postępowania w sprawie I NS 123/13, spadkodawczyni miała długi spadkowe, które przekraczają wartość udziału w spadku. Niezależnie od tego wnioskodawca został umyślnie wprowadzony w błąd przez uczestników, którzy wyłącznie do niego, jako osoby majętnej, chcieli skierować wszystkich wierzycieli spadkodawczyni.
Znając wszystkie okoliczność faktyczne sprawy, a w szczególności wiedząc o zadłużenia spadkodawczyni, wnioskodawca nie złożyłby oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, a co najwyżej z dobrodziejstwem inwentarza. Przed złożeniem oświadczenia o odrzuceniu spadku powstrzymywało wnioskodawcę jedynie to, że ma małoletnie dzieci, które w przypadku takiego oświadczenia dziedziczyłyby spadek.
Dowód: zeznania wnioskodawcy.
Mając na uwadze powyższe wnoszę jak na wstępie.
Jan Nowak
własnoręczny podpis
Załącznik:
1. Protokół z posiedzenia w sprawie I NS 123/13 z 12 lipca 2013 r.,
2. Protokół z posiedzenia w sprawie I NS 123/13 z 26 lipca 2013r.,
3. Postanowienie Sądu Rejonowego w Kołobrzegu z 26 lipca 2013 r.
4. Dwa odpisy wniosku wraz z załącznikami.
Podstawa prawna
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
Subskrybuj nas na Youtube