W pierwszym półroczu 2013 roku w Polsce zawarto 64,1 tys. małżeństw – najmniej od 10 lat. Liczba przeprowadzonych rozwodów w analogicznym okresie bije kolejny rekord z wynikiem 35,8 tys. Kraj przechodzi kryzys instytucji małżeństwa. W polskim prawie funkcjonuje jednak również instytucja separacji. Czy jest ona alternatywnym rozwiązaniem na zakończenie wspólnego pożycia?

Czym jest separacja?

Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że jeżeli miedzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z nich może żądać, aby sąd orzekł separację. Oznacza ona uchylenie, lecz nie rozwiązanie małżeństwa. Na separację małżonkowie często decydują się z pobudek religijnych, nie chcąc zdecydować się na rozwód. W przypadku poprawy relacji między małżonkami orzeczenie o separacji może zostać cofnięte.

Do orzeczenia rozwodu wymagany jest zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Należy przez to rozumieć ustanie wszystkich więzi między małżonkami: duchowych, fizycznych oraz gospodarczych. Z powodu udowodnienia trwałego rozkładu orzeczenie rozwodu jest trudniejsze do uzyskania od separacji.

Skutki

Po orzeczeniu separacji następuje pomiędzy małżonki rozdzielność majątkowa. Wspólny majątek powstały przed orzeczeniem o separacji może ulec – w drodze umowy bądź sądownie – podziałowi.

Kolejny skutek separacji to wyłączenie małżonka z kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego. Możliwe jest jednak wprowadzenie odpowiedniego zapisu testamentowego, na podstawie którego uprawniamy małżonka do udziału w spadku.

Co więcej, po 300 dniach od orzeczenia separacji nie jest możliwe domniemanie, że dziecko pochodzi z małżeństwa.

Po orzeczeniu separacji występują dwa przypadki, w których pomiędzy małżonkami występuje nieograniczony czasowo obowiązek płacenia alimentów:

  • Małżonek będący w separacji, jeśli nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od współmałżonka alimentów
  • Jeśli jeden małżonek jest wyłącznie winny za rozkład pożycia, a separacja powoduje istotne pogorszenie sytuacji małżonka niewinnego, sąd na jego żądanie może orzec o obowiązku płacenia alimentów przez małżonka winnego (nawet w sytuacji, gdy małżonek niewinny nie znajduje się w niedostatku).

Jeśli chodzi o alimenty na dzieci, sąd orzeka, w jakim stopniu każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów ich utrzymania i wychowania. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku orzeczenia władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem. Możliwe jest np. uregulowanie kontaktów z dzieckiem, bądź powierzenie wykonywanie władzy jednemu z rodziców.

Sąd orzekając separację, wyznacza również sposób korzystania ze wspólnego mieszkania. W sytuacji, gdy jeden z małżonków zachowuje się rażąco nagannie, może nakazać jego eksmisję. Możliwe jest również orzeczenie o podziale mieszkania (na zgodny wniosek małżonków) bądź przyznania go jednemu z małżonków, gdy drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczania lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Obowiązkiem małżonków pozostających w separacji jest udzielanie sobie wzajemnej pomocy, „jeśli wymagają tego względy słuszności”.

Rozwód a separacja

Rozwodem nazywamy wyrok sądu stwierdzający rozwiązanie małżeństwa – jego trwałe zakończenie. Separację również musi stwierdzić sąd, jednak wywoływać będzie ona częściowo inne skutki.

Po pierwsze, po orzeczeniu separacji nie jest możliwe zawarcie nowego małżeństwa. Rozwód daje taką możliwość. Separacja natomiast pozwala przywrócić małżeństwo, które de facto trwa – może zatem zostać zniesiona.

W sądzie łatwiej uzyskać orzeczenie o separacji niż rozwód w związku z faktem, że nie jest koniecznie udowodnienie trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, oznaczającego brak nadziei na pogodzenie się małżonków. Podczas procesu orzekania należy wykazać, że nastąpił zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. W przeciwieństwie do rozwodu, separacji może żądać również małżonek winny rozkładowi pożycia.

Jeśli para składając wniosek o separację, chce rozstać się w zgodzie, opłata za przeprowadzenie sprawy wyniesie 100 zł. W przypadku separacji spornej, małżeństwo poniesie koszt 600 zł.

W przeciwieństwie do rozwodu koszty przeprowadzenia separacji są nieporównywalnie niższe niż w przypadku sprawy rozwodowej, gdzie za samą poradę możemy zapłacić prawnikowi ok. 200 – 300 za godzinę. Sumy znacznie wyższe będą dotyczyć sporządzenia pozwu oraz reprezentacji przed sądem. Opłata stała w przypadku sprawy rozwodowej to 600 zł.

Warto zaznaczyć, że sprawy o orzeczenie separacji kończą się znacznie szybciej niż sprawy rozwodowe, zwłaszcza gdy w grę wchodzi orzeczenie o winie współmałżonka.

Separacja nie pozwala nam jednak na powrót do swojego poprzedniego nazwiska. W przypadku rozwodu, w ciągu trzech miesięcy od jego orzeczenia możliwy jest powrót do poprzedniego nazwiska poprzez oświadczenie złożone kierownikowi urzędu stanu cywilnego.

Odnosząc się do kwestii alimentów, w przypadku rozwodu w niektórych przypadkach występuje pięcioletni okres płacenia alimentów, który może jednak zostać przedłużony orzeczeniem sądu. Jeśli chodzi o separację, nie występuje takie ograniczenie.

Po orzeczeniu separacji małżonkowie w dalszym ciągu obowiązani są do wzajemnej pomocy, „jeśli wymagają tego względy słuszności”, w przeciwieństwie do sytuacji porozwodowej, gdzie taki obowiązek nie występuje.

Zakaz separacji

Zaznaczyć należy, że orzeczenie separacji nie jest możliwe w sytuacji, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci albo jeśli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.