W trakcie egzekucji długów wierzyciel jednego z małżonków może zaspokoić roszczenia z majątku osobistego dłużnika i z niektórych składników majątku wspólnego, takich jak pobrane wynagrodzenie za pracę czy dochody uzyskane z innej działalności zarobkowej.
Aby do tego doprowadzić, może postąpić na trzy sposoby: wytoczyć powództwo przeciwko obojgu małżonkom, skierować pozew jedynie do małżonka dłużnika bądź jako pozwanego wskazać wprawdzie tylko dłużnika, jednak z zamiarem złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności również przeciwko jego małżonkowi. Aby skierować egzekucję do majątku wspólnego, niezbędny jest jednak tytuł wykonawczy przeciwko obojgu małżonkom, z zastrzeżeniem, że odpowiedzialność współmałżonka dłużnika ogranicza się jedynie do majątku objętego wspólnością.
Małżonek dłużnika może przed sądem podnosić, że nie wyraził zgody na czynność, z której zobowiązanie wynika. Jest też szansa na to, by wykazać, że zobowiązanie związane jest z prowadzonym przez dłużnika przedsiębiorstwem należącym do majątku wspólnego lub też wierzytelność dotyczy wyłącznie majątku osobistego dłużnika. Są to okoliczności, które ograniczają odpowiedzialność z majątku wspólnego, ale nie wyłączają jej w całości.
W wyroku wydanym przeciwko obojgu małżonkom sąd z urzędu powinien zawrzeć ograniczenie odpowiedzialności małżonka, który dłużnikiem nie jest. Dla pozwanego małżonka jest to o tyle istotne, że przepisy dają możliwość powoływania się podczas postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności tylko w przypadku, gdy zostało to zastrzeżone w tytule wykonawczym.

Ochrona małżonka

Na odpowiedzialność dłużnika jego majątkiem osobistym nie wpływa zawarta przez małżonków umowa majątkowa rozszerzająca wspólność, bowiem przejście składników majątku osobistego do majątku wspólnego na skutek umowy nie stanowi przeszkody do prowadzenia z nich egzekucji. Przepisy przyznają jednak małżonkom możliwość obrony w drodze powództw przeciwegzekucyjnych przez wykazanie, że umowa majątkowa była skuteczna wobec wierzyciela. Podobnie też na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonek może powoływać się względem osób trzecich na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, argumentując, że o tym wiedziały. Tak więc jeżeli wierzyciel miał świadomość istnienia umowy rozszerzającej wspólność, egzekucja ze wskazanych składników nie jest dopuszczalna.
Badanie tego rodzaju kwestii nie leży jednak w gestii organu egzekucyjnego, lecz sądu rozpoznającego powództwo przeciwegzekucyjne wytoczone przez małżonka. W takiej sytuacji małżonek ma przede wszystkim prawo żądania zwolnienia od egzekucji składników majątku osobistego dłużnika, które na mocy umowy włączone zostały do ich majątku wspólnego. Ciężar dowodu, że wierzyciel wiedział o zawartej między małżonkami umowie, spoczywa na powodzie, czyli małżonku, który powództwo wnosi.

Wniesienie zarzutów

Powództwo przeciwegzekucyjne to specjalny środek prawny pozwalający na podniesienie przed sądem zarzutów natury merytorycznej. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa powództwa: opozycyjne i ekscydencyjne.
Powództwo opozycyjne to powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego lub jego ograniczenie, gdyż taka jest właśnie treść żądania powoda.
Powództwo opozycyjne jest środkiem ochrony dla małżonka dłużnika. Nawet gdy wierzyciel dysponuje klauzulą wykonalności przeciw niemu, to nie brał przecież udziału w postępowaniu, w którym wydano tytuł egzekucyjny, w związku z czym nie miał możliwości przeciwdziałania powstaniu tytułu. Dlatego też powinien mieć prawo merytorycznej obrony przeciw roszczeniom wierzyciela na etapie postępowania egzekucyjnego, a więc wykazania, że egzekwowane świadczenia się wierzycielowi nie należą.
Gdy małżonek w sposób skuteczny wniesie zarzuty i udowodni, że dane świadczenie wierzycielowi się nie należy, spowoduje to pozbawienie tytułu wykonalności jedynie wobec niego. Skutkiem takiego wyroku powinno być umorzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do małżonka dłużnika, czyli egzekucja zostanie ograniczona do określonych składników majątku wspólnego małżonków.

Linie obrony

Małżonek może twierdzić, że wierzytelność pochodzi z okresu, kiedy w jego małżeństwie nie obowiązywała wspólność ustawowa, lub też dotyczy ona wyłącznie majątku osobistego dłużnika, więc nie ma miejsca odpowiedzialność majątkiem wspólnym. Kolejną linią obrony jest podważenie ważności dokumentów stwierdzających wyrażenie przez niego zgody na dokonanie czynności, z której wierzytelność wynika.
W trakcie dowodzenia, że dochodzone roszczenie wierzycielowi nie przysługuje, małżonek ma do dyspozycji zarzuty przysługujące mu z własnego prawa, jak również zarzuty, których dłużnik nie mógł podnieść na wcześniejszych etapach postępowania. W praktyce powództwo to może wnieść tylko ten, przeciw któremu sąd nadał klauzulę wykonalności. Na omawianą regulację nie może się jednak skutecznie powoływać małżonek dłużnika, który stał się odpowiedzialny za dług na podstawie przepisów. We wskazanym przypadku istnieje natomiast możliwość skorzystania z prawa zaprzeczenia zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności.
Powództwo opozycyjne może zostać wniesione jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Uprawnienie dłużnika jest realizowane najpóźniej do dnia wyegzekwowania przez komornika całości świadczenia objętego tytułem wykonawczym.

Zwolnienie z egzekucji

Drugi rodzaj powództwa przeciwegzekucyjnego to powództwo o zwolnienie od egzekucji. W tym przypadku można żądać zwolnienia od egzekucji zajętego przedmiotu, jeżeli oznaczałoby to naruszenie prawa. Wcześniej należy jednak skierować bezpośrednio do wierzyciela żądanie odstąpienia od egzekucji z danego przedmiotu czy prawa poprzez przedstawienie mu uzasadnienia swego stanowiska. Dzięki temu wierzyciel działający w dobrej wierze będzie miał możliwość dobrowolnie odstąpić od zajęcia, a osoba trzecia nie zostanie obarczona kosztami postępowania. W odróżnieniu od powództwa opozycyjnego powództwo ekscydencyjne może zostać skutecznie wniesione nie wcześniej niż po wszczęciu postępowania egzekucyjnego w stosunku do przedmiotu, którego wyłączenia od egzekucji żąda powód. Przepisy nie zawierają ograniczeń co do rodzaju tego przedmiotu, tak więc mogą to być zarówno rzeczy ruchome, nieruchomości, jak i prawa majątkowe.

Skarga na komornika

Przepisy dają małżonkom uprawnienie do wniesienia skargi na czynności komornika na zasadach ogólnych. Może je wnieść strona postępowania, jak również inna osoba, której prawa zostały naruszone lub zagrożone przez działanie lub też zaniechanie komornika. Należy jednak pamiętać, że samo wniesienie skargi nie wstrzymuje tej ani dalszych czynności komornika, chyba że sąd postanowi zawiesić postępowanie lub wstrzymać dokonanie czynności. Przepisy umożliwiają skierowanie skargi na czynności komornika polegające zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu. Jako przykład zaniechania można podać chociażby brak zawiadomienia o wszczęciu egzekucji.
Czego nie może zająć komornik
Narzędzi i innych przedmiotów niezbędnych do osobistej pracy zarobkowej dłużnika, z wyłączeniem pojazdów mechanicznych;
Zapasów żywności i opału na jeden miesiąc;
Przedmiotów niezbędnych do nauki, papierów osobistych, odznaczeń i przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmiotów codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
Przedmiotów urządzenia domowego, pościeli, bielizny i ubrania codziennego niezbędnych dla dłużnika i jego rodziny.
WZÓR PISMA
Kazimierz Dolny, 14 maja 2013 r.
Do Sądu Rejonowego
w Kazimierzu Dolnym
Wydział I Cywilny


Powód: Adam Nowak
ul. Kwiatowa 1
04-123 Kazimierz Dolny

Pozwany: Jan Kowalski
ul. Akacjowa 5
04-123 Kazimierz Dolny

Wartość przedmiotu sporu: 10 000 zł
POZEW O POZBAWIENIE WYKONALNOŚCI TYTUŁU WYKONAWCZEGO
W imieniu własnym wnoszę o:
1) pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, tj. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Kazimierzu Dolnym z 25 stycznia 2013 r. sygn. akt I C 345/12, którym zasądzono od Janiny Nowak na rzecz pozwanego Jana Kowalskiego kwotę 10000 zł z odsetkami płatnymi od 30 sierpnia 2012 r. oraz kwotę 500 zł tytułem kosztów procesu, co do powoda, jako pozostającego w związku małżeńskim z Janiną Nowak, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową;
2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 25 stycznia 2013 r., sygn. akt I C 345/12, zasądzono od Janiny Nowak na rzecz Jana Kowalskiego kwotę 10 000 zł z odsetkami i kosztami procesu tytułem należności za wykonanie kapitalnego remontu budynku położonego w Kazimierzu Dolnym przy ul. Równej 8
Dowód: wyrok Sądu Rejonowego w Kazimierzu Dolnym z 25 stycznia 2013 r., sygn.akt I C 345/12.
Na wniosek pozwanego Sąd Rejonowy w 25 lutego 2013 r. nadał temu wyrokowi klauzulę wykonalności, także przeciwko powodowi, jako małżonkowi Janiny Nowak, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Komornik działający przy Sądzie Rejonowym w Kazimierzu Dolnym wszczął na tej podstawie egzekucję z ruchomości należących do majątku wspólnego powoda i jego małżonki.
Dowód: postanowienie komornika z 28 lutego 2013 r. Km 123/13.
Egzekucja o należność pozwanego nie może być skierowana do majątku objętego wspólnością ustawową Janiny i Adama Nowaków. Należność ta bowiem dotyczy wynagrodzenia za wykonane przez pozwanego roboty na składniku majątku osobistego Janiny Nowak. Majątek ten należał już przed zawarciem związku małżeńskiego z powodem do jego współmałżonki. Powód w żadnym stopniu nie uczestniczył w umowie o wykonanie robót remontowo-budowlanych i nie zobowiązywał w żaden sposób do pokrycia należności za te roboty.
Dowód: umowa na roboty budowlane z 12 maja 2012 r., akt notarialny zakupu przedmiotowej nieruchomości.
Mając na uwadze powyższe, wnoszę jak na wstępie.
Adam Nowak
(podpis)
Załączniki:
1. wyrok Sądu Rejonowego w Kazimierzu Dolnym z 25 stycznia 2013 r., sygn.akt I C 345/12,
2. postanowienie komornika z 28 lutego 2013 r. Km 123/13,
3. umowa na roboty budowlane z 12 maja 2012 r.,
4. akt notarialny zakupu nieruchomości położonej w Kazimierzu Dolnym przy ul. Równej 8,
5. dowód uiszczenia opłaty sądowej,
6. odpis pozwu wraz z załącznikami.





Podstawa prawna
Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1961 r. nr 43, poz. 286).