Zapis windykacyjny może znacznie skrócić drogę do objęcia spadku

Jest samotna i do tej pory mieszka wraz ze mną. Chciałabym skutecznie zabezpieczyć jej prawo do mieszkania, tak na wszelki wypadek. Nigdy nie wiadomo, co się może zdarzyć, czy nie zaczną się niesnaski, zwłaszcza jeśli w grę wchodzą pieniądze. Czy mogę w testamencie wskazać, jaki majątek powinni otrzymać poszczególni spadkobiercy? – pyta nasza czytelniczka.

Tak. Aby określić, który spadkobierca nabywa konkretny majątek spadkowy, pani Weronika powinna zrobić zapis windykacyjny. Może to zrobić wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Zapisu windykacyjnego nie można zawrzeć w innym testamencie, np. napisanym własnoręcznie albo ogłoszonym ustnie w obecności świadków.

W testamencie, który spisze notariusz w formie aktu, spadkodawca postanawia, że oznaczona osoba (albo osoby) nabywa przedmiot zapisu (np. mieszkanie) z chwilą otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). W ten sposób może zapisać rzecz oznaczoną co do tożsamości (np. dom), zbywalne prawo majątkowe (np. spółdzielcze prawo do mieszkania własnościowego), przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, a nawet ustanowić na rzecz zapisobiercy użytkowanie lub służebność.

Po śmierci spadkodawcy zapisobiercy windykacyjni powinni w sądzie złożyć wniosek o stwierdzenie praw do spadku. Sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Zapis windykacyjny będzie skuteczny, jeśli w chwili śmierci spadkodawcy przedmiot wskazany w testamencie do niego należał. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymienia, kto go otrzyma, i wskazuje przedmiot tego zapisu.

Spadkobiercy zamiast wszczynać w tej sprawie postępowanie w sądzie, mogą dopełnić formalności związanych z objęciem zapisu windykacyjnego również u notariusza. Warto pamiętać, że zapisobierca windykacyjny odpowiada za długi spadkowe na takich samych zasadach jak pozostali spadkobiercy, czyli w zależności od tego, w jaki sposób przyjął spadek: wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza.

Ma prawo również odrzucić spadek, ale powinien to zrobić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tym, że został spadkobiercą. Przyjęcie proste spadku oznacza, że spadkobierca bez żadnych ograniczeń odpowiada za długi spadkowe. Z kolei przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza oznacza przyjęcie spadku z ograniczeniem tej odpowiedzialności tylko do wartości stanu czynnego spadku.

Nie można spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić, np. zrezygnować tylko z rzeczy obciążonych długami.

Lech Obara, Kancelaria Lech Obara i Współpracownicy

Wprowadzona do kodeksu cywilnego w 2011 r. instytucja zapisu windykacyjnego niewątpliwie pełniej niż zapis zwykły odpowiada społecznemu wyobrażeniu o tym, jakie skutki rodzić winny dyspozycje testamentowe dotyczące konkretnych składników majątku spadkodawcy.

Jego istota polega na tym, że w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, iż oznaczona osoba nabędzie (z mocy samego prawa) przedmiot zapisu już z chwilą otwarcia spadku (tj. w chwili śmierci spadkodawcy). To znacznie upraszcza i przyśpiesza nabycie własności rzeczy przez zapisobiercę windykacyjnego. Przedmiot tego rodzaju zapisu nie stanowi bowiem części spadku.

Dla porównania – spadkobiercy, aby stać się właścicielami przypadających im z tytułu dziedziczenia części majątku spadkowego, muszą przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, a następnie postępowanie o dział spadku, w którego wyniku zostanie ustalone, które ze składników majątku spadkodawcy im przypadną. Takie postępowania, w razie braku zgody między nimi co do sposobu podziału majątku, mogą toczyć się przed sądem nawet kilka lat.