Ustawa działa tylko na przyszłość. Wsteczne działanie przepisu musi zaś wyraźnie wynikać z jego brzmienia – uchwalił Sąd Najwyższy.
Spółka z o.o. z Wrocławia 17 lutego 2011 r. złożyła oświadczenie w formie notarialnej o ustanowieniu hipoteki zwykłej w kwocie 1,5 mln zł na rzecz Mateusza S. Wniosek w tej sprawie trafił do sądu wieczystoksięgowego 24 lutego 2011 r., jednak został oddalony.
Powodem takiej decyzji sądu był fakt, że 20 lutego 2011 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o księgach wieczystych (Dz.U. z 2009 r. nr 131, poz. 1075), która zniosła podział na hipotekę zwykłą i kaucyjną. W to miejsce wprowadziła hipotekę opartą na konstrukcji dotychczasowej hipoteki kaucyjnej. W myśl nowych przepisów do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia w życie noweli stosuje się przepisy we wcześniejszym brzmieniu.
Decydujące znaczenie ma więc chwila powstania hipoteki. Za powstałą przed dniem wejścia w życie zmian należałoby uznać hipotekę wpisaną do księgi wieczystej przed 20 lutego, a także wpisaną co prawda po tym dniu, o ile wniosek o wpis został złożony wcześniej.
Mateusz S. wniósł jednak apelację od tej decyzji.
Sąd okręgowy, rozpoznając odwołanie, miał poważny dylemat, jakie rozstrzygnięcie wydać, i zwrócił się do Sądu Najwyższego z zagadnieniem prawnym.
Stwierdził bowiem, że istnieje wątpliwość, czy możliwe jest wpisanie w księdze wieczystej hipoteki zwykłej na podstawie notarialnego oświadczenia właściciela sporządzonego przed 20 lutego 2011 r., jeżeli wniosek o wpis wpłynął do sądu później.
Zdaniem sądu wątpliwości w tym zakresie wygenerował sam ustawodawca, gdyż tworząc przepisy nowelizujące, pominął praktycznie określenie, która norma (nowa czy stara) znajdzie zastosowanie do stosunków prawnych powstałych przed uchyleniem wcześniejszej normy, a trwających nadal pod rządem nowej.
Sąd odwoławczy przyznał, że regułą jest, iż ustawa działa tylko na przyszłość i nie obejmuje swoim działaniem stosunków prawnych powstałych przed dniem jej wejścia w życie. Wyjątkowo może się tak stać, ale tylko wówczas gdy ustawodawca wyraźnie tak postanowi.
Zakaz wstecznego działania prawa, oznaczający zakaz stosowania nowych przepisów do stosunków prawnych powstałych pod rządami przepisów dawnych, nie jest wprawdzie zasadą konstytucyjną, jednak Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie uznawał ten zakaz za ogólną zasadę porządku prawnego, co nadaje mu walor uniwersalny.
Sąd Najwyższy przychylił się do tego stanowiska. Orzekł, że po wejściu w życie nowelizacji ustawy o księgach wieczystych nie jest już możliwe dokonanie wpisu w księdze wieczystej hipoteki zwykłej, jeżeli jego podstawą jest oświadczenie o ustanowieniu hipoteki sporządzone co prawda przed 20 lutego 2011 r., ale gdy wniosek o wpis wpłynął do sądu po tym terminie.
Uchwała Sądu Najwyższego z 27 września 2012 r., sygn. akt III CZP 45/12.
