Dziś wchodzi w życie konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Uznaje ona zdolność do czynności prawnych wszystkich niepełnosprawnych na równi z innymi osobami, i to we wszystkich aspektach życia. Nie wynika to jednak jednoznacznie z polskiego tłumaczenia konwencji, które w art. 12 mówi tylko o zdolności prawnej, mimo że konwencyjny termin „legal capacity” obejmuje również zdolność do czynności prawnych.

Poważne uchybienie

Zdaniem dr Doroty Pudzianowskiej z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka jest to poważne uchybienie, które będzie skutkowało tym, że w polskim porządku prawnym nadal będzie funkcjonować instytucja ubezwłasnowolnienia w jej obecnym kształcie.

Tymczasem celem konwencji było zmuszenie państw, które ją podpisały (w tym Polski), do zmiany przepisów tak, aby wszelkie ograniczenia praw osób niepełnosprawnych umysłowo były stosowane w sposób wyjątkowy i zawsze indywidualnie dopasowany do danego przypadku z zachowaniem jak największej swobody danej osoby.

Statystyki pokazują, że w Polsce rzadko orzeka się ubezwłasnowolnienie częściowe, które pozwala na zachowanie wpływu na własną sytuację prawną. W 2011 roku sądy ubezwłasnowolniły 7521 osób, z czego aż w 6817 przypadkach było to ubezwłasnowolnienie całkowite.

Tymczasem ubezwłasnowolniony całkowicie nie może samodzielnie dokonywać żadnych czynności prawnych poza drobnymi, bieżącymi sprawami życia codziennego. Taka osoba nie wynajmie więc mieszkania, nie sporządzi testamentu, nie zawrze małżeństwa.

zobacz także:

Sprzeczne regulacje

– Polskie regulacje są sprzeczne z konwencyjnym rozumieniem zdolności do czynności prawnych osób niepełnosprawnych, która dopuszcza wspieranie w podejmowaniu decyzji, ale nie całkowite zastąpienie kogoś w decydowaniu – tłumaczy dr Pudzianowska.

Prace nad zastąpieniem instytucji ubezwłasnowolnienia całkowitego innymi rozwiązaniami trwają obecnie w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. Jak zaznacza Ministerstwo Sprawiedliwości, nie jest jednak możliwe wskazanie choćby w sposób przybliżony terminu zakończenia tych prac.

– Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, w tym HFPC, obawiają się, że brak wyrażonej wprost obietnicy dostosowania przepisów oznacza brak woli do przeprowadzenia zmian – podkreśla dr Pudzianowska.

Bardziej prawdopodobna niż szybka zmiana k.c. jest nowela kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakładająca uchylenie zakazu zawierania małżeństw przez osoby chore psychicznie albo niedorozwinięte umysłowo.

– Wydaje się, że przyjęcie założeń projektu nowelizacji będzie możliwe już przed końcem 2012 r. – mówi Joanna Dębek z MS.

Podstawa prawna
Ustawa z 15 czerwca 2012 r. o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 882), która wchodzi w życie 17 sierpnia br.