Porozumienia tego rodzaju objęte są m.in. wyłączeniami grupowymi. Instytucja ta polega na wyłączeniu spod zakazu określonych grup porozumień, w stosunku do których można przyjąć, że przynoszą one korzyści gospodarcze przeważające nad potencjalnymi zagrożeniami.

Podstawa prawna

Krajowe wyłączenia grupowe wynikają z rozporządzeń Rady Ministrów, natomiast na gruncie prawa europejskiego stosowne rozporządzenia wydawane są przez Komisję Europejską. Rozporządzenia te mają zbliżoną, niekiedy nawet identyczną treść i służą jednemu celowi: wyłączeniu spod zakazu całych grup porozumień, które ze względu na swój przedmiot lub podmiot nie naruszają reguł konkurencji.

Źródłem każdego z wyłączeń grupowych jest inne rozporządzenie. Wyróżnić można wyłączenia grup porozumień ze względu na specyficzny ich przedmiot i relację między ich uczestnikami (np. porozumienia wertykalne, porozumienia specjalizacyjne i badawczo-rozwojowe czy porozumienia dotyczące transferu technologii), jak i ze względu na branżę, w jakiej działają przedsiębiorcy (odrębne rozporządzenia regulują wyłączenia w branży samochodowej i w branży ubezpieczeniowej).

Tym samym poszczególne rozporządzenia obejmują swym zasięgiem inne rodzaje porozumień, określając warunki ich legalności i ważności.

Czarne klauzule

Wspomniane rozporządzenia zawierają opis warunków, które muszą być spełnione, żeby porozumienie korzystało z wyłączenia, a także czas trwania wyłączenia.

Zawierają też katalog tzw. klauzul czarnych, tj. elementów porozumienia, które zawsze stanowią naruszenie prawa konkurencji i w konsekwencji ich zastosowanie w porozumieniu uniemożliwia wyłączenie danego porozumienia spod zakazu, bez względu na spełnienie pozostałych przewidzianych w danym rozporządzeniu kryteriów.

Rozporządzenia wyłączeniowe mogą zawierać również katalog tzw. klauzul białych, których zastosowanie w porozumieniu nie stanowi naruszenia prawa ochrony konkurencji. Przedsiębiorca powinien samodzielnie dokonać oceny, czy zawierane przez niego porozumienie, mogące mieścić się w dyspozycji art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, będzie korzystało z określonego wyłączenia grupowego.

Porozumienia wertykalne

Kategorią porozumień, których stosunkowo najczęściej dotyczą postępowania prowadzone przez prezesa UOKiK, są porozumienia wertykalne, czyli takie, których stronami są przedsiębiorcy działający na różnych szczeblach obrotu (np. producent towaru i jego dystrybutorzy detaliczni albo franchisodawca i franchisobiorcy).

Z tego względu również zasady grupowego wyłączenia niektórych porozumień wertykalnych mają najbardziej powszechne zastosowanie.

Na podstawie obowiązujących przepisów kryterium decydującym o tym, że zawarte przez przedsiębiorców porozumienie wertykalne może korzystać z wyłączenia grupowego, jest kryterium udziałów rynkowych.

Udziały przedsiębiorców zawierających porozumienie (zarówno dostawcy, jak i nabywcy) nie mogą przekraczać 30 proc. Kolejnym istotnym warunkiem wyłączenia jest treść porozumienia, które nie może zawierać żadnej z czarnych klauzul wymienionych w rozporządzeniu. 

Klasycznym przykładem niedozwolonej czarnej klauzuli jest stworzenie, w ramach porozumienia pomiędzy dostawcą a nabywcą, mechanizmu ustalania sztywnych lub minimalnych cen odsprzedaży towarów nabywanych od dostawcy. Porozumienie oparte na takiej czarnej klauzuli jest zawsze zakazane i nigdy nie korzysta z wyłączenia grupowego.

Więcej na temat akcji „Przedsiębiorco, nie zmawiaj się!” na: www.uokik.gov.pl

Pomocne dla przedsiębiorcy chcącego ocenić, czy zawarte przez niego porozumienie wertykalne podlega wyłączeniu na gruncie prawa europejskiego, mogą okazać się wytyczne Komisji Europejskiej w sprawie ograniczeń wertykalnych, stanowiące w tej materii swoisty podręcznik dla przedsiębiorców.

Magdalena Fonfara, starszy specjalista z departamentu ochrony konkurencji UOKiK