Spadkodawca będzie mógł wreszcie bez żadnych ograniczeń rozporządzać majątkiem, który pozostawi spadkobiercom. Ma prawo wskazać, jakie rzeczy przeznaczył dla konkretnych osób. Umożliwi mu to instytucja zapisu windykacyjnego, którą wprowadziła ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 85, poz. 458).

Co to jest zapis windykacyjny

Zapisobiorca windykacyjny nabędzie przeznaczony dla niej przedmiot z chwilą otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). Od razu obejmie na przykład przeznaczone dla niego przez spadkodawcę przedsiębiorstwo. Gdyby dziedziczył na zasadach ogólnych z mocy ustawy lub testamentu, to aby mógł otrzymać konkretną rzecz z majątku spadkowego, musi przeprowadzić postępowanie o dział spadku.

Do tej pory spadkodawca mógł jedynie powołać do dziedziczenia spadkobierców i określić, jaka część masy spadkowej przypadnie na każdego. Wtedy po jego śmierci spadek nabywają tylko osoby wskazane w testamencie, natomiast nie dziedziczą po nim spadkobiercy ustawowi.

Zapis windykacyjny to zmienia. Jest to postanowienie spadkodawcy zawarte w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, w którym przeznacza on dla konkretnej osoby przedmiot tego zapisu, czyli: rzecz oznaczoną co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne lub ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności.

Przepisy nie wprowadzają żadnych ograniczeń co do osoby zapisobiorcy. Może nim być najbliższy krewny zmarłego lub osoba obca. Na przykład przedsiębiorca może przedmiotem zapisu windykacyjnego uczynić swoją firmę i przeznaczyć ją dla osoby obcej, bo ma pewność, że poprowadzi ją w sposób właściwy. Natomiast do dziedziczenia pozostałego majątku powołać w testamencie dzieci i małżonka.

Aby zapis windykacyjny był ważny, przy ustanawianiu go spadkodawca musi przestrzegać wymogów określonych w ustawie z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.

Nie można zastrzec warunku ani terminu

Przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego spadkodawca nie powinien zastrzegać warunku (czyli uzależnić otrzymanie zapisu od zdarzenia, które dopiero wystąpi w przyszłości) lub terminu. Na przykład nie może postanowić, że oznaczona osoba nabędzie przedsiębiorstwo, pod warunkiem że do końca roku, w którym nastąpiło otwarcie spadku, ożeni się z córką spadkodawcy. W takich przypadkach przyjmuje się, że nie istniało żadne zastrzeżenie warunku ani terminu.

Zapis windykacyjny

źródło: DGP

Testament powinien być notarialny

Zapis może okazać się bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca miał obowiązek go zbyć.

Spadkodawca powinien zawrzeć zapis windykacyjny w testamencie, który sporządzi notariusz, aby był on ważny. Nie może takiego zapisu ustanowić w innym testamencie, np. własnoręcznym (czyli napisanym w całości przez spadkodawcę pismem ręcznym, podpisanym i opatrzonym datą) urzędowym (czyli sporządzonym w taki sposób, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę wobec wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego)

lub ustnym (sporządzonym wówczas, gdy istniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy). Zapis windykacyjny ujęty w innym testamencie niż w formie aktu notarialnego nie wywoła więc żadnych skutków prawnych.

Aby notariusz mógł sporządzić testament, spadkodawca powinien złożyć oświadczenie w jego kancelarii. Gdy przebywa w szpitalu lub w domu, może złożyć oświadczenie przed notariuszem poza kancelarią. Rejent musi zwrócić uwagę na to, czy spadkodawca wyraża swoją wolę swobodnie i świadomie.

Nie będzie ważny zapis windykacyjny ujęty w testamencie notarialnym, który następnie został w całości odwołany przez testatora. Aby odwołać testament z zapisem windykacyjnym, spadkodawca może sporządzić nowy testament, nawet w innej formie niż akt notarialny. Powinien to być testament ważny, czyli spełniający wszystkie wymogi.