Jakie wyniki przynosiły kontrole straży gminnych przeprowadzane w województwie śląskim? Jaką odpowiedzialność ponoszą strażnicy miejscy za ujawnione nieprawidłowości? Jakie będą skutki zmiany przepisów wykonawczych w sprawie trybu sprawowania nadzoru nad działalnością straży gminnych?
podinsp. Andrzej Jaworski
kierownik Oddziału Bezpieczeństwa Publicznego, Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim
Nadzór wojewody nad działalnością straży gminnych (miejskich) sprawowany jest przy pomocy komendanta wojewódzkiego (stołecznego) policji działającego w imieniu wojewody. Działania te mogą przybrać formę planowanych lub doraźnych kontroli przeprowadzanych przez upoważnionych funkcjonariuszy policji, sprawdzających całokształt lub część spraw poddanych nadzorowi. W przypadku ustalenia nieprawidłowości wydawane są zalecenia pokontrolne, których wdrażanie jest następnie monitorowane przez kontrole sprawdzające. Wojewoda może także podejmować inne czynności zmierzające do usunięcia stwierdzonych uchybień i zapobieżenia ich powstawaniu. Do działań takich można zaliczyć np. kierowanie do straży okólników zawierających przekazane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji opinie prawne i interpretacje czy też prowadzenie dedykowanej strony internetowej.
W 2010 r. na Śląsku przeprowadzono sześć kontroli w strażach gminnych (miejskich), z których cztery ujawniły nieprawidłowości. Najczęściej naruszanymi przez strażników unormowaniami były przepisy kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia dotyczące postępowań wyjaśniających w sprawach o wykroczenia i nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym, w tym w znacznej części za wykroczenia ujawnione za pomocą urządzeń rejestrujących (fotoradarów). W jednej ze straży ujawniono także przypadki nienadawania biegu sprawom o wykroczenie, czego następstwem było przedawnienie karalności.
Z uwagi na to, iż wojewoda nie jest uprawniony do oceny prawnokarnej naruszeń prawa, kierował w tych przypadkach pisma do prokuratury. W większości przypadków czyny te zostały przez prokuratorów zakwalifikowane jako możliwe przewinienia dyscyplinarne. W ramach kontroli ujawniono także wiele uchybień formalnych. W jednej ze straży żaden ze strażników nie miał prawidłowo wydanego upoważnienia do wystawiania mandatów, w innej ukaranym wskazywano błędnie terminy do uiszczenia grzywien nałożonych mandatami. W czterech strażach stwierdzono również nieprawidłowości w zakresie prawa finansowego, o czym powiadomiono regionalną izbę obrachunkową. W jednej ze straży kontrola już się odbyła i potwierdziła nieprawidłowości. W tym roku przeprowadzono już jedną kontrolę doraźną, a kolejna jest w trakcie realizacji. Zaplanowano także cztery inne kontrole.
Odrębnym problemem wydaje się być odpowiedzialność strażników za ujawnione nieprawidłowości, a właściwie jej brak. Pomijając odpowiedzialność karną zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami strażnicy, pomimo że realizują w znacznej części czynności zbliżone do czynności funkcjonariuszy policji, odpowiadają na zasadach kodeksu pracy. Co prawda po zmianie ustawy o pracownikach samorządowych część regulaminów działania straży przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną za błędne lub nierzetelne wykonywanie obowiązków, jednak normy te mają charakter przepisów wewnątrzzakładowych, a ich zastosowanie leży w wyłącznej jurysdykcji komendanta (bądź wójta, prezydenta czy burmistrza). Stan ten powoduje, że konsekwencją nieprawidłowości, np. w postępowaniu mandatowym (za które funkcjonariusz policji poniósłby dotkliwą finansowo karę dyscyplinarną) jest przeprowadzenie ze strażnikiem rozmowy dyscyplinującej przez przełożonego bądź udział strażnika w szkoleniu zorganizowanym w wyniku zaleceń kontroli.
Jeżeli chodzi o wchodzące w życie zmiany, to należy ocenić je jako wychodzące naprzeciw potrzebom, które ujawniły się w trakcie realizacji nadzoru przez wojewodów. Zmiany te były zresztą w większości przedmiotem wystąpień kierowanych do MSWiA przez wojewodę śląskiego bądź były artykułowane przez pracowników Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego na naradach w ministerstwie. Obecny stan prawny stanowi solidną podstawę do realizacji przez wojewodę nadzoru nad strażami gminnymi (miejskimi).
Kwestią wymagającą uregulowania w ustawie o strażach gminnych jest rozszerzenie uprawnień nadzorczych wojewodów nad realizacją przez strażników czynności w ramach kontroli ruchu drogowego, zwłaszcza po nowelizacji prawa o ruchu drogowym w grudniu 2010 r. w zakresie fotoradarów.