Nie każdego pracodawcę stać na obsługę prawną. Zdarza się, że będąc pozwanym lub powodem w skomplikowanej sprawie, pracodawcy będący osobami fizycznymi nie są w stanie samodzielnie bronić swoich spraw przed sądem.
Według art. 117 kodeksu postępowania cywilnego, do ustanowienia przez sąd adwokata lub radcy prawnego z urzędu dla uczestniczącego w procesie pracownika konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek. Obydwie podlegają ocenie sądu. Pierwszą z nich jest wcześniejsze zwolnienie od kosztów sądowych. Została ona jednak uznana za niezgodną z konstytucją na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 czerwca 2008 r. (P 37/07, Dz.U. z 2008 r. nr 110, poz. 706). Nie oznacza to jednak, iż sąd ustanowi adwokata lub radcę prawnego dla pracodawcy, który jest w stanie ponieść koszt wynagrodzenia pełnomocnika.

Złożenie oświadczenia

Obecnie trwają prace legislacyjne nad wprowadzeniem dla osób żądających przyznania pełnomocnika z urzędu, ale niezwolnionych od kosztów sądowych przez sąd, identycznego obowiązku, jaki mają osoby zwolnione od kosztów sądowych z mocy ustawy, czyli złożenia oświadczenia o swojej sytuacji rodzinnej i majątkowej. Polega on na powinności wykazania przez wnioskodawcę na podstawie oświadczenia, zawartego we wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, że nie jest on w stanie samodzielnie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania swojego i rodziny. Oświadczenie takie musi obejmować szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Jeśli sąd uzna takie oświadczenie za niewystarczające, może zażądać od wnioskodawcy jego uzupełnienia najczęściej poprzez dołączenie dokumentów potwierdzających uzyskiwane dochody czy opłacane rachunki.
Pracodawca, który nie jest zwolniony od kosztów sądowych, liczyć się musi z obowiązkiem złożenia takiego oświadczenia również do czasu wyraźnego uregulowania tej kwestii przepisami kodeksu postępowania cywilnego.



Sprawa musi być trudna

Drugi warunek ustanowienia pełnomocnika to stwierdzenie potrzeby jego występowania w sprawie. O potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu przesądzają dwie okoliczności: skomplikowany charakter sprawy – tak pod względem prawnym, jak i faktycznym – oraz nieporadność strony.
Oceny celowości ustanowienia adwokata z powodu nieporadności strony sąd dokonać może, uwzględniając sposób, w jaki pracodawca prowadzi proces, czego wyrazem może być sposób jego zachowania i aktywność na rozprawach, prawidłowość sporządzania pism procesowych i usuwania na żądanie sądu ich braków formalnych. Sąd oceni też, czy pracodawca prawidłowo składa wnioski dowodowe, dochowuje terminów procesowych. Zachowania strony, które prowadzą do naruszania jej własnych interesów, bądź wywoływania przez własne działania negatywnych dla siebie skutków procesowych z reguły będą świadczyły o potrzebie ustanowienia pełnomocnika z urzędu.
Rozpoznanie u wnioskodawcy choroby psychicznej o niewielkim nasileniu lub upośledzenia umysłowego nie jest samo w sobie przesłanką obligującą sąd do uwzględnienia wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNP 1998/21/641).

Pełnomocnik może się mylić

Pracodawca, decydując się na to, aby w procesie reprezentował go profesjonalny pełnomocnik z urzędu, musi mieć świadomość tego, iż wiążą się z tym nie tylko same korzyści, ale i pewne zagrożenia. Od momentu udzielenia pełnomocnictwa, które następuje w tym przypadku z mocy postanowienia sądu o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego, wszystkie ewentualne błędy pełnomocnika obciążają mocodawcę.
Dodatkowo niektóre regulacje procedury cywilnej przewidują znacznie ostrzejsze rygory dla strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika. Brak jest natomiast zróżnicowania pełnomocników ze względu na to, czy zostali oni ustanowieni z urzędu, czy z wyboru.
Pracodawca, któremu wyznaczono pełnomocnika, musi liczyć się z tym, iż wszelkie doręczenia dokonywane będą do rąk pełnomocnika. Może on zatem nawet nie wiedzieć o wyznaczeniu terminu rozprawy lub wydaniu orzeczeń, jeśli pełnomocnik go o tym nie poinformuje. Pracodawca działający z pełnomocnikiem najczęściej jest wzywany na rozprawę tylko wówczas, gdy sąd ma zamiar informacyjnie wysłuchać go lub przesłuchać w charakterze strony.
Sąd może też zobowiązać pełnomocnika do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym strona jest obowiązana do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania. Dlatego po wyznaczeniu pełnomocnika pracodawca powinien dokładnie przedstawić mu stan sprawy i wszystkie możliwe dowody na poparcie swych twierdzeń, aby uniknąć negatywnych konsekwencji procesowych utraty prawa ich powołania.
Pełnomocnik z urzędu przyznany przez sąd jest umocowany do podejmowania wszystkich czynności procesowych, w tym dotyczących zabezpieczenia i egzekucji, ustanowienia dalszego pełnomocnictwa adwokatowi lub radcy prawnemu, zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Pracodawca nie ma wpływu na to, jaki adwokat lub radca prawny z urzędu zostanie wyznaczony do prowadzenia sprawy. Rola sądu sprowadza się do oceny tego, czy zgłaszający wniosek pracodawca spełnia warunki do przyznania mu profesjonalnego pełnomocnika urzędu. W gestii sądu pozostaje również decyzja co do tego, czy przyznać wnioskodawcy adwokata czy radcę prawnego. O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się natomiast do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych.



Zmiana adwokata albo radcy

Pracodawca, któremu został już wskazany pełnomocnik z urzędu, nie ma także możliwości kierowania do sądu żądania o zmianę ustanowionego w ten sposób adwokata czy radcy prawnego. Zmiana osoby wyznaczonego pełnomocnika może nastąpić wyłącznie na wniosek tego pełnomocnika. Jedyny tryb zmiany adwokata lub radcy prawnego przewidziany jest bowiem w art. 119 par. 2 k.p.c., który stanowi, że adwokat lub radca prawny może z ważnych przyczyn wnosić o zwolnienie go od obowiązku zastępowania strony w procesie. Oczywiście wniosek taki pełnomocnik może zgłosić również z inicjatywy osoby, którą reprezentuje, szczególnie jeśli nie jest możliwe zgodne ustalenie sposobu prowadzenia sprawy przez pełnomocnika i osobę reprezentowaną przez niego.
Organami uprawnionymi do rozpoznania wniosku pełnomocnika są wyłącznie Okręgowa Rada Adwokacka i Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych. Jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, to organy te wyznaczą nowego pełnomocnika z urzędu. Jednak również w tym przypadku pracodawca nie będzie miał wpływu na osobę wyznaczonego pełnomocnika.
Ważne Sąd cofnie ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeżeli okaże się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W takich wypadkach pracodawca, który korzystał z usług pełnomocnika, zobowiązany będzie uiścić wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego dla niego ustanowionego, z tym zastrzeżeniem, że w drugim przypadku sąd może obciążyć go tym obowiązkiem tylko częściowo
Przykład: Sprawa o odszkodowanie
Pracodawca będący osobą fizyczną – prowadzący niewielki zakład – został pozwany o odszkodowanie za naruszenie zakazu dyskryminacji w zatrudnieniu. Sprawa była bardzo skomplikowana pod względem faktycznym i prawnym. Pracodawca wykazał ponadto przed sądem, że w ostatnich kilku miesiącach przedsiębiorstwo nie przynosi żadnych zysków i w obronie przed jego likwidacją zużył wszystkie oszczędności. Nie korzystał przy tym nigdy z fachowej pomocy prawnej z powodu braku środków finansowych i niewielkiego zakresu prowadzonej działalności. Takie okoliczności uzasadniają przyznanie pełnomocnika z urzędu.
Podstawa prawna
Art. 91, 93, 117, 119 par. 2, art. 120, 133 par. 3, art. 207 par. 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).