Za pomocą umowy darowizny możemy przekazać nieodpłatnie najbliższym członkom rodziny składniki naszego majątku takie jak np. mieszkanie, pieniądze czy samochód. Przepisy określają w jakiej formie powinno nastąpić oświadczenie darczyńcy, jak również kiedy darowiznę można odwołać.

Czym jest darowizna

Zgodnie z treścią art. 888 par. 1 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Najczęściej mamy do czynienia z darowizną nieruchomości, samochodu czy pieniędzy.

Forma

Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (art. 890 par. 1 Kodeksu cywilnego).

Oznacza to, że brak zachowania formy aktu notarialnego nie powoduje automatycznie nieważności każdej umowy. Spełnienie świadczenia powoduje, że jest ona skutecznie zawarta. Przekazanie przedmiotu darowizny może się odbyć zarówno przed zawarciem samej umowy, jednocześnie z jej zawarciem lub w terminie późniejszym.

Z powyższego wynika, że nawet skromny upominek z okazji imienin, kieszonkowe, czy prezent pod choinkę z formalnego punktu widzenia będą stanowiły darowiznę. Jako, że do przeniesienia ich własności nie potrzebna jest szczególna forma to przez samo ich wręczenie umowa ta staje się ważna. Z tego też powodu umowa ta jest często wykorzystywana w relacjach między najbliższym członkami rodziny.

Przykład: Syn dostał od rodzica w prezencie 100 zł. Nie będzie tutaj konieczne zawarcie umowy darowizny w formie aktu notarialnego, gdyż przeniesienie kwoty pieniężnej nie wymaga żadnej szczególnej formy. Oznacza to, że darowizna stanie się skuteczna z chwilą wręczenia gotówki synowi.

W wypadku braku aktu notarialnego, w razie wątpliwości należy brać pod uwagę wolę darczyńcy. Do przyjęcia, że darowizna miała miejsce, konieczne jest wykazanie woli darczyńcy przysporzenia na rzecz obdarowanego, kosztem majątku darczyńcy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 r., I ACa 623/18)

Odwołanie darowizny [OPIS, PRZYKŁADY]
Odwołanie darowizny [OPIS, PRZYKŁADY]

Zobacz również
Odwołanie darowizny. Kiedy jest możliwe?
Odwołanie darowizny. Kiedy jest możliwe?

Zobacz również

W przypadku gdy dla ważności czynności prawnej z uwagi na jej przedmiot zastrzeżono formę szczególną, powyższa zasada nie znajduje zastosowania. Zarówno oświadczenie darczyńcy, jak i obdarowanego muszą być złożone w tej formie, a czynność podjęta bez jej zachowania jest nieważna bezwzględnie i nie podlega konwalidacji poprzez spełnienie świadczenia. Będzie tu chodziło o przypadki np. zbycia przedsiębiorstwa czy przeniesienia własności nieruchomości. Jeżeli zatem rodzic będzie chciał w drodze umowy darowizny przekazać dziecku mieszkanie konieczne będzie udanie się do notariusza.

Przykład: Ojciec chce córce dać jako darowiznę swoje mieszkanie. Będzie konieczne do tego zawarcie umowy w postaci aktu notarialnego, bowiem przeniesienie własności nieruchomości, zgodnie z przepisami, musi nastąpić w takiej formie.

Odwołanie darowizny

Z uwagi na szczególną więź jaka ogół łączy strony umowy darowizny, jak również jej nieodpłatny charakter ustawodawca przewidział kilka sytuacji, w których możliwe jest jej odwołanie. Będzie można tego dokonać w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego lub pogorszenia się sytuacji majątkowej darczyńcy.

Odwołanie darowizny niewykonanej

Zgodnie z treścią art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

W orzecznictwie wskazuje się, że dokonując tej oceny, nie należy kierować się samą wysokością pogorszenia, lecz uwzględnić relację powstałej zmiany do łącznej wartości majątku darczyńcy. Nawet zatem znaczące kwotowo straty w tym majątku nie będą uzasadniały odwołania darowizny, jeżeli nie zachodzi ryzyko uszczerbku w utrzymaniu darczyńcy lub zagrożenie dla wykonania ciążących na nim zobowiązań alimentacyjnych.

Przykład: Ojciec zawarł z córką umowę darowizny, której przedmiotem była kwota w wysokości 50 000 zł. Jeszcze przed przekazaniem owych środków ojcu skradziono samochód o wartości 40 000 zł. Mimo tej straty zachował on płynność finansową i był w stanie opłacać swoje bieżące zobowiązania. Powyższa sytuacja nie będzie zatem uzasadniała odwołania darowizny, bowiem nie została spełniona przesłanka uszczerbku dla własnego utrzymania.
Ważne: Uprawnienie do odwołania darowizny nie powstaje, jeżeli zmiana jest wynikiem winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
Przykład: Ojciec zawarł z córką umowę darowizny, której przedmiotem była kwota 50 000 zł. Przed przekazaniem owych środków ojciec poszedł do kasyna, gdzie w lekkomyślny sposób przegrał całe swoje pozostałe oszczędności. Sytuacja ta nie powinna uzasadniać odwołania darowizny, bowiem do pogorszenia się sytuacji majątkowej darczyńcy doszło w wyniku rażącego niedbalstwa.

Rażąca niewdzięczność

O ile do odwołania darowizny niewykonanej może dojść w bardzo krótkim okresie – tj. między zawarciem a niewykonaniem umowy – o tyle darowizna wykonana może zostać odwołana wiele miesięcy, a nawet lat po zawarciu umowy.

Przesłanką uzasadniającą takie działanie darczyńcy jest rażąca niewdzięczność jakiej dopuścił się obdarowany wobec niego.

W orzecznictwie wskazuje się, że ustalenie owej niewdzięczności po stronie obdarowanego wymaga analizy motywów określonych zachowań wobec darczyńcy, m.in. ustalenia, czy nie były one powodowane lub wręcz prowokowane przez darczyńcę. Zachowaniu obdarowanego względem darczyńcy nie można przypisać cech rażącej niewdzięczności, jeśli źródłem konfliktów i awantur między stronami były nie tylko naganne zachowania obdarowanego i jego najbliższej rodziny, ale również działanie darczyńcy. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują również z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).

Orzecznictwo

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 lutego 2019 r., I ACa 623/18)
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 czerwca 2018, I ACa 1495/17.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2018, V ACa 1421/17.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 grudnia 2018, I ACa 157/18.