Konkubinat jest nieformalnym związkiem dwóch osób, pozostających w pożyciu, bez usankcjonowania w świetle prawa jako małżeństwa. Prawo polskie nie przewiduje dla osób żyjących w takim związku szczególnych uprawnień. Tylko ich dzieci, uważane za nieślubne, są zrównane w uprawnieniach z dziećmi zrodzonymi w związku małżeńskim.

Największe różnice dotyczą uprawnień majątkowych. Zaczynają się one już na samym początku trwania tzw. wolnego związku.

MAJĄTEK

Konkubenci nie dorabiają się wspólnego majątku, a wszystkie rzeczy nabyte w czasie trwania związku należą do tylko do jednej osoby albo tworzą współwłasność w częściach ułamkowych. Dlatego partner nie ma żadnych praw do rzeczy nabytych podczas trwania związku przez drugiego i po rozpadzie konkubinatu nie może domagać się podziału majątku na dwie równe części (takie uprawnienia przysługują tylko małżonkowi po rozwodzie). Zawierając związek, małżonkowie mogą swobodnie wybrać, w jakim ustroju majątkowym chcą żyć: we wspólności albo rozdzielności majątkowej bądź rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Natomiast konkubentom przepisy narzucają tylko jeden ustrój majątkowy - rozdzielność - i jego zmiana nie jest dopuszczalna nawet przez zawarte między nimi umowy. Ustroje majątkowe przewidziane w prawie rodzinnym i opiekuńczym dla małżonków nie mogą obejmować konkubentów.

ALIMENTY

Gdy małżonkowie rozchodzą się, to z nich, które nie zostało uznane za wy-łącznie winne rozkładu pożycia (czyli wówczas, gdy rozwód orzeczono bez orzekania o winie, z winy obu stron albo wyłącznej winy drugiego), może otrzymać alimenty. Natomiast w razie rozpadu konkubinatu, bez względu na to, z czyjej winy do tego doszło, strony nie mogą wystąpić w stosunku do siebie z roszczeniami alimentacyjnymi.

UTRZYMANIE

W czasie trwania związku konkubenci nie mają obowiązku wzajemnie łożyć na swoje utrzymanie. Ciąży na niech jedynie obowiązek alimentowania wspólnych dzieci. Inaczej jest w związku małżeńskim. Gdy mąż nie łoży na utrzymanie rodziny, żona może wystąpić do sądu o wypłatę wynagrodzenia za jego pracę do jej rąk (oczywiście takie prawo przysługuje również mężowi). Takiej możliwości nie ma natomiast konkubina czy konkubent.

DZIEDZICZENIE

Konkubent zostaje dopuszczony do spadku po swoim partnerze, tylko gdy będzie powołany do dziedziczenia w testamencie albo otrzyma zapis windykacyjny. Ale nawet w takim przypadku może dostać mniejszy udział, gdy zostanie zmuszony do wypłacenia zachowku pominiętym w testamencie spad-kobiercom ustawowym. Konkubent nie dziedziczy z mocy ustawy.

OJCOSTWO

Mąż matki po urodzeniu się dziecka w czasie trwania małżeństwa automatycznie nabywa prawa ojcowskie. Nie musi udowadniać, że jest biologicznym ojcem ani uznawać swojego ojcostwa. Wystarczy, że rejestrując dziecko w urzędzie stanu cywilnego, okaże akt małżeństwa z matką dziecka. Natomiast konkubent musi uznać swoje ojcostwo.

PODATKI

Osoby żyjące w konkubinacie nie mogą korzystać z preferencyjnego rozliczenia podatku dochodowego ani korzystać ze zwolnień przy opłacaniu po-datków majątkowych, np. podatku od spadków i darowizn czy podatku od czynności cywilnoprawnych. Wynika to z tego, że prawo podatkowe zasadniczo nie posługuje się pojęciem osób żyjących w nieformalnych związkach na potrzeby rozliczeń z fikusem. Konkubenci są przez fiskusa traktowani jako tzw. osoby sobie obce, czyli takie, których nie łączą żadne więzy rodzinne. W praktyce skutkuje to najwyższymi obciążeniami podatkowymi. Wyjątkowo brak ślubu może się natomiast okazać bardziej opłacalny podatkowo w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą.