Subskrybuj nas na Youtube
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
W ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy, powinien złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Początek biegu wspomnianego terminu wyznaczać też może dzień, w którym spadkobierca powołany w dalszej kolejności dowiedział się o odrzuceniu spadku przez osoby wyprzedzające go przy dziedziczeniu ustawowym albo dzień, w którym spadkobierca dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu niegodności takich osób. samodzielne oświadczenie może złożyć osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli spadkobiercą jest małoletni lub osoba ubezwłasnowolniona, oświadczenie co do spadku składa w jego imieniu przedstawiciel ustawowy, ale – w przypadku przyjęcia spadku wprost i odrzucenia spadku – po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.
Brak oświadczenia a fikcja prawna
Brak oświadczenia w powyższym terminie skutkuje przyjęciem z mocy prawa spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przepisy w tym zakresie zmieniły się od 18 października 2015 r. Dotychczas brak oświadczenia spadkobiercy był jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Skutkiem braku oświadczenia w 6-miesięcznym terminie było jednak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, gdy spadkobiercą była osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych, osoba, co do której istniała podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna.
Zasady ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe
Do chwili złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. W tym sensie majątek spadkowy i majątek osobisty spadkobiercy pozostają oddzielone od siebie, a spadkobierca odpowiada za długi spadkowe jedynie przedmiotami należącymi do spadku. Sposób przyjęcia spadku lub bezskuteczny upływ 6-miesięcznego terminu ma wpływ na dalszy sposób ponoszenia odpowiedzialności za długi spadkowe. W razie prostego przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe jest nieograniczona. Oznacza to, że ponosi odpowiedzialność zarówno z majątku spadkowego, jak i ze swojego majątku osobistego, obecnego i przyszłego. Zasadą przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest natomiast ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (z wyjątkiem, o którym dalej). Taki sam skutek następuje w razie niezłożenia w ogóle oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Wykaz inwentarza
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (także zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu) może złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza powinien zawierać spis przedmiotów należących do spadku, przedmioty zapisów windykacyjnych i długi spadkowe. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale tylko do określonej wartości. Granicę tę stanowi wysokość stanu czynnego spadku ustalona właśnie w wykazie inwentarza (także w spisie inwentarza).
Stosowny formularz wykazu inwentarza można pobrać ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Po wypełnieniu danych dotyczących składającego wykaz inwentarza (imię i nazwisko albo nazwa, PESEL, adres) i spadkodawcy (imię i nazwisko, data śmierci, PESEL, ostatni adres spadkodawcy) należy ujawnić wspomniane wyżej dane dotyczące przedmiotów należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych (wraz z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku), a ponadto dane dotyczące długów spadkowych (z podaniem ich wysokości według stanu z chwili otwarcia spadku). Tak sporządzony i podpisany wykaz inwentarza należy złożyć w sądzie spadku lub sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz lub też przed notariuszem (do protokołu).
Podstęp spadkobiercy wyłącza ograniczenie odpowiedzialności
Wykaz inwentarza powinien być sporządzony z zachowaniem należytej staranności. Ustawodawca powiązał możliwość i zakres korzystania z dobrodziejstwa inwentarza z rzetelnością zachowania spadkobiercy. W wypadku nieuczciwych zachowań nakierowanych na zafałszowanie stanu spadku traci on ten przywilej (wyrok SN z 20.02.2014 r., I CSK 264/13). Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy dziedziczącego z dobrodziejstwem inwentarza nie jest bowiem bezwzględne. Odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi. Wymóg podstępnego działania oznacza, że musi to być działanie świadome. Ocena zachowania dokonywana jest na chwilę przygotowywania wykazu inwentarza lub sporządzania spisu inwentarza. Nieuwzględnienie w wykazie inwentarza lub niepodanie do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku powoduje, że następuje zawężenie odpowiedzialności spadkobiercy. Nie ma znaczenia ani wartość przedmiotów niepodanych do spisu inwentarza, ani wartość podanych do tego spisu nieistniejących długów spadkowych.
Wykaz inwentarza a sposób spłaty długów spadkowych
Skutkiem złożenia wykazu inwentarza oraz spisu inwentarza jest powstanie obowiązku spłacania długów spadkowych zgodnie ze złożonym wykazem lub zgodnie ze sporządzonym spisem. Spadkobierca ma też obowiązek zapoznania się z wykazem inwentarza złożonym przez inny podmiot, a jego niewiedza w tym zakresie nie zwalnia spadkobiercy z odpowiedzialności. Niedopełnienie obowiązku zapoznania się z wykazami inwentarza złożonymi przez inne podmioty oznacza, że spadkobierca nie dołożył należytej staranności przy ustalaniu listy długów spadkowych. Skutkiem tego granice odpowiedzialności spadkobiercy ulegają rozszerzeniu poza granice określone wartością stanu czynnego spadku.
Podstawa prawna:
Art. 1030-10313 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1025 z późn. zm.