Jak wygląda status byłego prezydenta?
Uregulowanie statusu prawnego byłej głowy państwa jest przedmiotem regulacji prawa konstytucyjnego w większości państw świata. W niektórych z nich status ten został częściowo uregulowany na poziomie konstytucyjnym. Regulacje prawne oprócz przyjętego w Polsce modelu dożywotniego uposażenia byłej głowy państwa, niekiedy przyjmują, że były prezydent będzie członkiem organu kontroli konstytucyjnej (Francja) czy drugiej izby parlamentu (Włochy). W Polsce regulacja prawna statusu byłej głowy państwa pojawiła się po raz pierwszy w 1996 roku. Jest nią ustawa z 30 maja 1996 r. o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 95, poz. 356 z późn. zm.).
Kto jest objęty tym statusem?
Zgodnie z wymieniona ustawą, status byłego prezydenta przysługuje (przysługiwał) prezydentom wybranym poczynając od 1989 roku w wyborach powszechnych lub przez Zgromadzenie Narodowe. W drodze wyjątku uprawnienia takie przyznano także ostatniemu prezydentowi RP na uchodźstwie - Ryszardowi Kaczorowskiemu.
Co przysługuje ustępującemu prezydentowi?
Byłemu prezydentowi przysługuje dożywotnio miesięczne uposażenie w wysokości odpowiadającej 75 proc. kwoty wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w przepisach o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe dla Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Uposażenie traktuje się w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz przepisów podatkowych tak jak wynagrodzenie za pracę. W razie zbiegu prawa do wymienionego uposażenia z uposażeniem lub dochodem z tytułu wykonywania m.in. mandatu posła lub senatora – wypłaca się tylko jedno z nich wybrane przez byłego prezydenta.
A jak jest w przypadku otrzymywania emerytury?
Podobnie jeśli dochodzi do zbiegu prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej z prawem do uposażenia. Wówczas także wypłaca się tylko jedno z tych świadczeń. Na przykład b. prezydent RP gen. Wojciech Jaruzelski pobierał emeryturę generalską w miejsce ww uposażenia, bowiem była wyższa.
Czy były prezydent w dalszym ciągu będzie objęty immunitetem?
Byłemu prezydentowi RP nie przysługuje po zakończeniu sprawowania urzędu immunitet. Jednakże za czyny dokonane w okresie sprawowania urzędu związane z naruszeniem Konstytucji, ustawy lub za popełnione w tym okresie przestępstwa będzie mógł odpowiadać jedynie przez Trybunałem Stanu w trybie odpowiedzialność konstytucyjnej.
Ale będzie mógł liczyć na ochronę?
Tak. Były Prezydent zachowuje uprawnienie do ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych przez Ministra Spraw Wewnętrznych.
Były prezydent w dalszym ciągu będzie mógł być aktywny, bo przecież będzie mógł otworzyć swoje biuro…..
Tak. Co więcej byłemu prezydentowi na prowadzenie biura przysługują środki finansowe w wysokości i na zasadach określonych dla posłów otrzymujących środki finansowe na utworzenie, funkcjonowanie i finansowanie biura poselskiego. Wydatki na uposażenie byłego Prezydenta RP oraz utrzymanie jego biura są pokrywane z budżetu państwa w części dotyczącej Kancelarii Prezydenta. Wydatki na ochronę z środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Na co jeszcze może liczyć były prezydent?
Ustępującej głowie państwa, a także członkom jego rodziny przysługują świadczenia zdrowotne na zasadach określonych dla pracowników i członków ich rodzin oraz dożywotnio na warunkach określonych dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i członków ich rodzin. A w razie śmierci byłego prezydenta członkom jego rodziny (małżonkowi oraz dzieciom) przysługuje renta rodzinna oraz inne świadczenia w wysokości i na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym lub ubezpieczeniu społecznym.
Przyznane byłemu prezydentowi uprawnienia przysługują po zakończeniu kadencji. Ale nie tylko….
Może też być do nich uprawniony prezydent przed upływem kadencji, jeżeli opróżnienie urzędu prezydenta nastąpiło wskutek zrzeczenia się go albo uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.
Prawna regulacja statusu byłego Prezydenta RP ma zapewnić osobom, które w przeszłości sprawowały ten urząd, stabilny byt po odejściu z urzędu bez konieczności powtórnego angażowania się w bieżące życie polityczne, ubieganie się o funkcje publiczne czy podejmowania innych zajęć zarobkowych. Trzeba bowiem zauważyć, że prawo nie zabrania podejmowania takich zajęć byłej głowie państwa. Rozwiązanie takie ma zapewnić jednak pewną apolityczność byłej głowy państwa, co ma służyć utrzymaniu godności urzędu Prezydenta RP.
Prof. Bogumił Szmulik, konstytucjonalista, radca prawny, Kancelaria Radców Prawnych Szmulik i Wspólnicy sp. k.
