TEZA: Stanowisko, że art. 136 ust. 3 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami znajduje zastosowanie również wówczas, gdy nabycie nieruchomości na cel publiczny nastąpiło w trybie umowy, jest sprzeczne z przepisami tej ustawy.
WYROK NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO z 18 marca 2015 r, Sygn. akt I OSK 1698/13
STAN FAKTYCZNY
Skarb Państwa 9 marca 1999 r. nabył od W.B. na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego działkę nr 1 o powierzchni 163 mkw. Grunt ten miał być przeznaczony pod budowę dojazdów do drugiej przeprawy mostowej na rzece. W.B. zmarła, a spadek po niej nabyli D.M. i A.M. Wystąpili oni do starosty żywieckiego o zwrot nieruchomości, która zgodnie z porozumieniem o wykupie z 24 listopada 1995 r. nie została zagospodarowana zgodnie z celem, na który została odebrana. Organ wydał decyzję o umorzeniu postępowania w sprawie zwrotu nieruchomości.
W uzasadnieniu decyzji wskazał, że brak jest podstaw do zastosowania przepisów o zwrocie nieruchomości. Przedmiotowa nieruchomość została bowiem wykupiona, a nie odebrana decyzją o wywłaszczeniu. D.M. i A.M. złożyli skargę do sądu. WSA w Gliwicach uchylił zaskarżoną decyzję starosty. Sąd doszedł do przekonania, że art. 136 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 518 ze zm.; dalej: u.g.n.) znajduje zastosowanie także w przypadkach, w których przeniesienie własności nieruchomości na potrzeby realizacji celów publicznych nastąpiło w drodze zawarcia umowy cywilnoprawnej już pod rządami tej ustawy. Zdaniem sądu istotą postępowania, którego przedmiotem jest zwrot wywłaszczonej nieruchomości, jest odwrócenie skutków wywłaszczenia nieruchomości w tych przypadkach, w których nie doszło do realizacji celu publicznego, na jaki nieruchomość została nabyta. Mimo że w u.g.n. brak jest unormowania, które wyraźnie zrównywałoby pojęcie wywłaszczenia z umową cywilnoprawną, której przedmiotem jest przeniesienie na podmiot publiczny prawa rzeczowego do nieruchomości w związku z realizacją celów publicznych, to akceptacja stanowiska organów prowadziłaby do dyskryminowania grupy podmiotów ubiegających się o zwrot nieruchomości tylko dlatego, że dobrowolnie zgodzili się odstąpić składnik swojego majątku dla realizacji celu publicznego. Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniósł wojewoda śląski. Naczelny Sąd Administracyjny uznał ją za zasadną. Dlatego uchylił zaskarżony wyrok i oddalił skargę.
UZASADNIENIE
Treść art. 136 ust. 3 u.g.n., który stanowi, że poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli, stosownie do art. 137 u.g.n., stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, nie budzi najmniejszych wątpliwości na gruncie wykładni językowej. Przyjęcie więc znaczenia tego przepisu, zaproponowanego przez sąd I instancji byłoby nie tylko zaakceptowaniem wykładni rozszerzającej, ale również zaaprobowaniem nowej normy porządku prawnego, ustanowionej przez ten sąd, co jest nie do pogodzenia zarówno z zasadą podziału władz, jak i z zasadą praworządności. Ponadto stanowisko sądu I instancji jest sprzeczne z art. 114 ust. 1 i art. 115 ust. 2 u.g.n. mówiącymi, że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego należy poprzedzić rokowaniami o nabycie w drodze umowy praw do nieruchomości oraz że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego następuje po bezskutecznym upływie dwumiesięcznego terminu na zawarcie umowy, o której mowa w art. 114 ust. 1 u.g.n. Ta sprzeczność systemowa art. 136 ust. 3 u.g.n. w znaczeniu zaproponowanym przez sąd I instancji, ma miejsce również w stosunku do postanowień zawartych w art. 216 u.g.n. Z mocy tego przepisu instytucja zwrotu nieruchomości ma zastosowanie do nieruchomości wywłaszczonych. Sąd I instancji zastosowanie przepisów rozdziału 6 działu III u.g.n. rozszerzył na nieruchomości przejęte lub nabyte na podstawie wskazanych w art. 216 u.g.n aktów normatywnych. Niedopuszczalne jest zatem, aby w drodze wykładni sądowej rozszerzać stosowanie instytucji zwrotu nieruchomości na te, które nie zostały wywłaszczone, ani też nie zostały przejęte lub nabyte w trybie ustaw wymienionych w art. 216 u.g.n.
