Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymienia katalog osób zobowiązanych do płacenia alimentów. Świadczenia należą się określonym członkom rodziny potrzebującym pomocy materialnej. W uzasadnionych przypadkach osoba obowiązana do zapłaty alimentów musi dostarczyć nie tylko środki niezbędne do utrzymania, ale także te konieczne do wychowania dziecka.

Obowiązek płacenia alimentów spoczywa przede wszystkim na najbliższej rodzinie. Będą to krewni w linii prostej tj: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie (wstępni) oraz dzieci, wnuki i prawnuki (zstępni). Do kręgu pokrewieństwa zalicza się również rodzeństwo, w tym także to przyrodnie. Nie wszyscy członkowie rodziny będą jednak w taki sam sposób obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym.

Kto komu?

Przepisy prawa szczegółowo określają, komu przysługuje prawo od alimentów, i od kogo może je egzekwować. Alimenty należą się:

• dzieciom od ich rodziców (najszerszy zakres uprawnień). Zgodnie bowiem z art. 133§ 1 krio rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W tym przypadku zapłata alimentów nie będzie uzależniona od faktu, czy dziecko żyje w niedostatku. Obowiązkiem rodziców jest bowiem zapewnienie dziecku utrzymania na odpowiednim poziomie, do momentu gdy będzie mogło ono utrzymać się samodzielnie, co nie zawsze wiązać będzie z osiągnięciem przez nie pełnoletniości. Ponad to, gdy dzieci są niepełnoletnie, mogą one żądać alimentów niezależnie od faktu, czy znajdują się w niedostatku;

• grupom z ograniczonym prawem do alimentów: rodzicom, dziadkom, wnukom, rodzeństwu, a także dzieciom, które są w stanie utrzymać się samodzielnie. Wymienione wyżej podmioty będą mogły uzyskać świadczenie alimentacyjne w momencie, gdy wykażą iż znajdują się w niedostatku;

• matce pozamałżeńskiego dziecka od ojca dziecka, w wysokości kosztów 3 miesięcznego utrzymania matki w okresie porodu, niezależnie od faktu, czy znajduje się w niedostatku;

• rozwiedzionemu małżonkowi, o ile nie został on uznany za wyłącznie winnego rozwodu i znajduje się w niedostatku. Obowiązany do zapłaty będzie wtedy były małżonek;

• osobie przysposobionej. Obowiązana do zapłaty będzie osoba przysposabiająca i odwrotnie, a czasem także o krewni przysposobionego (przysposabiającego),

• pasierbowi w stosunku do ojczyma lub macochy i ojczymowi lub macosze w stosunku do pasierba - jeśli odpowiadać będzie to zasadom współżycia społecznego.

Czym jest niedostatek?

Żądać alimentów można co do zasady w sytuacjach, gdy znajdujemy się w niedostatku i nie mamy możliwości zapewnienia sobie środków utrzymania we własnym zakresie. Sytuację bycia w niedostatku określa się w doktrynie jako moment życia, w którym osoba nie posiada własnych środków utrzymania niezbędnych do zaspokojenia jej podstawowych potrzeb. Zgodnie z praktyką, zbyt małe, niewystarczające do samodzielnego utrzymania środki będą wiążącą przesłanką do otrzymania alimentów, jeśli w inny sposób dana osoba nie jest w stanie zapewnić sobie środków do życia.

Potrzebujący, który znalazł się w niedostatku może żądać alimentów w pierwszej kolejności od dzieci, wnuków oraz dalszych zstępnych. Jeśli brak jest zobowiązanych osób z pierwszej grupy, w dalszej kolejności o niezbędne środki można ubiegać się od swoich rodziców, dziadków oraz dalszych wstępnych. Ostatnią obowiązaną do zapłaty alimentów grupą będzie rodzeństwo.