Powództwo o podważenie ojcostwa najczęściej wytacza mąż matki lub jego przedstawiciel ustawowy.
Przyjmuje się, że ojcem nowo narodzonego dziecka jest mąż jego matki: pod warunkiem że przyszło ono na świat w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. W wypadku jednak gdy do porodu doszło wprawdzie przed upływem wyżej wymienionych terminów, ale matka zdążyła już wstąpić w kolejny związek małżeński, domniemywa się, że ojcem jest już drugi mąż kobiety. Jeden z tych mężczyzn – pierwszy lub kolejny małżonek – zostają wpisani do aktu urodzenia dziecka w rubryce „ojciec”.
Domniemanie – a więc przyjęcie w świetle prawa, że ojcem potomstwa jest – ten lub kolejny – mąż jego matki może zostać obalone tylko w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Skargę taką wnosi się do sądu rejonowego (wydział rodzinny i nieletnich) i jest to możliwe wyłącznie w terminach wskazanych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Przy tym domniemanie pochodzenia dziecka od drugiego męża matki wyłącza automatycznie domniemanie, że ojcem jest jej pierwszy mąż.
Z kolei dziecko urodzone po upływie 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa – gdy nie doszło do zawarcia nowego – nie korzysta z tego rodzaju automatycznego wskazania, kto jest uważany za jego ojca. Domniemanie ojcostwa wynika bowiem z faktu istnienia małżeństwa. Urodzony w takich okolicznościach potomek ma status prawny dziecka pozamałżeńskiego.

Zaprzecza mąż matki

Najczęściej powództwo o zaprzeczenie ojcostwa wytacza mąż matki. Powinien to zrobić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że żona urodziła dziecko. Dla niego termin do wniesienia pozwu nie biegnie więc od daty urodzin, lecz od momentu, w którym otrzymał na ten temat informację.
Z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić również drugi – obecny – mąż matki, aby w ten sposób obalić domniemanie, że jest ojcem dziecka kobiety, z którą ożenił się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia jej poprzedniego związku. Gdy uzyska prawomocny wyrok uwzględniający powództwo, to będzie on stanowił podstawę do dokonania odpowiedniej wzmianki w akcie urodzenia dziecka. Zapis o tym, że aktualny mąż matki nie jest ojcem dziecka, nie oznacza jednak, że automatycznie w rubryce „ojciec” zostanie wpisany poprzedni partner kobiety.
Taki wyrok zaprzeczający ojcostwu drugiego męża matki może mieć wpływ na nazwisko dziecka i na jego prawo do alimentów w sytuacji, gdyby drugi mąż matki byłby zobowiązany prawomocnym wyrokiem do ich płacenia. Z chwilą obalenia przez sąd prawomocnym wyrokiem domniemania ojcostwa tego mężczyzny ma on prawo domagać się ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał. Chodzi tutaj jednak tylko o świadczenia alimentacyjne niespełnione do tej chwili.
Na podobnych zasadach obowiązuje domniemanie ojcostwa wówczas, gdy dziecko urodziła kobieta pozostająca w związku bigamicznym. Zawarcie drugiego małżeństwa bez rozwiązania pierwszego, choć jest nielegalne, powoduje jednak, że domniemanie ojcostwa kierowane jest wobec drugiego z partnerów kobiety. Dlatego też to jemu przysługiwać będzie prawo do wystąpienia z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa.

Zaprzecza matka

Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa swego męża może wystąpić również matka. Musi to jednak zrobić w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka. Powództwo takie kieruje formalnie zarówno przeciwko mężowi, jak i dziecku, a gdy mąż już nie żyje – to tylko przeciwko dziecku. W piśmie powinna wykazać niepodobieństwo, by właśnie ten mężczyzna był ojcem potomstwa. Posłużyć się może np. argumentem, że mąż jest bezpłodny albo od kilku lat nieprzerwanie przebywa za granicą i małżonkowie nie kontaktują się z sobą. Jednak zgodnie z orzecznictwem nie może takiego niepodobieństwa uzasadniać samym tylko twierdzeniem, że małżonkowie stosowali środki antykoncepcyjne.
Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa matka może wystąpić bez względu na to, ile ma lat. Nawet jeśli nie ukończyła jeszcze osiemnastu, to przez zawarcie małżeństwa uzyskała pełnoletność i ma zdolność do wytoczenia powództwa. Jeżeli jednak została całkowicie ubezwłasnowolniona, to w jej imieniu może wnieść taki pozew przedstawiciel ustawowy.
Częściowo ubezwłasnowolniona matka może to zrobić sama, ale po uzyskaniu zgody kuratora, wyrażonej za zgodą sądu opiekuńczego.
Z kolei żona nie może domagać się od sądu ustalenia, że jej mąż nie jest ojcem dziecka podczas toczącej się sprawy rozwodowej. W procesie rozwodowym nie jest bowiem w ogóle dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa. Jednakże mąż ma prawo domagać się ustalenia, że żona dopuściła się cudzołóstwa i w ten sposób kwestionować fakt, że dziecko pochodzi z małżeństwa. Udowodnienie zdrady małżeńskiej nie będzie jednak równoznaczne z ustaleniem, że mąż matki nie jest ojcem dziecka.

Zaprzecza dziecko

Po dojściu do pełnoletności również samo dziecko ma prawo wnieść pozew o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki. Ma na to jednak tylko 3 lata od ukończenia 18. roku życia. Pozew taki kieruje zarówno przeciwko mężowi matki, jak i przeciwko niej samej; a gdy matka nie żyje, to przeciw jej mężowi. W razie śmierci męża matki pozywa kuratora, którego ustanowił sąd opiekuńczy, a gdy nie żyje już ani matka, ani domniemany ojciec, to dziecko pozywa kuratora ustanowionego dla obu zmarłych przez sąd opiekuńczy.
Jednak przepisy nie zezwalają na ustanowienie kuratora dla małoletniego dziecka po to, by mogło ono wcześniej wytoczyć powództwo o podważenie domniemania co do osoby jego ojca. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 27 lipca 1966 r. (sygn. akt II CR 242/66).
W takiej sytuacji, gdy ze względu na interes małoletniego należy wnieść powództwo zaprzeczające ojcostwu przed ukończeniem przez dziecko 18. roku życia, a ani matka, ani jej mąż nie są zainteresowani uregulowaniem tej sprawy, może to uczynić jedynie prokurator.

Sąd właściwy

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa należy wnieść do sądu rejonowego – wydziału rodzinnego i nieletnich, właściwego miejscowo dla miejsca zamieszkania pozwanego. A więc gdy o zaprzeczenie ojcostwa wnosi drugi mąż matki, to wówczas właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu zamieszkują matka i dziecko. Z kolei miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania tego rodzica, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu wyłącznie powierzono jej wykonywanie. Z kolei w sytuacji gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom mieszkającym osobno, wówczas miejscem zamieszkania dziecka jest to, w którym ono stale przebywa.
Gdy jednak nie da się ustalić w żaden z powyższych sposobów sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanych, wówczas pozew kieruje się do sądu miejsca zamieszkania powoda.
Przy ustalaniu terminów do zaprzeczenia ojcostwa, a przede wszystkim tego, czy upłynęło już 300 dni od rozstania małżonków, nie bierze się pod uwagę daty rozpoczęcia porodu, lecz faktyczną chwilę przyjścia dziecka na świat
Ustanie małżeństwa następuje na skutek śmierci męża lub żony, prawomocnego orzeczenia rozwodu albo uznania jednego z małżonków za zmarłego.

Gdy dziecko urodziło się po ogłoszeniu wyroku rozwodowego, ale jeszcze przed jego uprawomocnieniem się, to przyjmuje się, że urodziło się w czasie trwania małżeństwa.

PRZYKŁAD

Wystarczy sprostować akt urodzenia

Małżonek wystąpił do sądu o ustalenie, że małżeństwo nie zostało zawarte. Uzyskał takie orzeczenie, ale nie jest ono równoznaczne z tym, że małżeństwo ustało albo zostało unieważnione. Gdy w akcie urodzenia dziecka został już wcześniej wpisany rzekomy mąż matki, to wówczas po uprawomocnieniu się orzeczenia ma on dopiero prawo wystąpić o sprostowanie aktu urodzenia dziecka. Po dokonaniu tych formalności nie będzie więc już tam wpisany jako ojciec dziecka, nie będzie też musiał unieważniać wpisu w akcie urodzenia oraz występować o zaprzeczenie ojcostwa.

Wzór pozwu o zaprzeczenie ojcostwa wnoszony przez dziecko po dojściu do pełnoletności

Warszawa, 9 lipca 2013 r.

Powód: Władysław Mąka

zam. w Warszawie,

ul. Mała 11 m. 72

Pozwani:

1) Franciszek Mąka

zam. w Warszawie,

ul. Nadwiślańska 18 m. 33

2) Natalia Mąka

zam. w Warszawie,

ul. Staromostowa 17 m. 22

Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy

Wydział Rodzinny i Nieletnich

w Warszawie

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa

Wnoszę o:

1) ustalenie, że Władysław Mąka urodzony 5 marca 1995 r. w Warszawie przez Natalię Mąkę nie jest synem Franciszka Mąki,

2) zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Ponadto wnoszę o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków:

a) Heleny Grzywacz, zam. w Warszawie, ul. Biała 17 m. 21,

b) Gniewomira Sępa, zam. w Warszawie, ul. Starowiślna 18 m. 11.

Uzasadnienie

Pozwani są małżeństwem od 17 kwietnia 1993 r. Pozwana w dniu 5 marca 1995 r. urodziła syna Władysława Mąkę, który nie jest synem Franciszka Mąki. Od 3 stycznia 1994 r. małżonkowie pozostawali w separacji orzeczonej przez sąd, a pozwany od lipca 1993 r. do maja 2011 r. przebywał we Francji. W tym okresie nie przyjeżdżał do kraju, a Natalia Mąka nie odwiedzała go za granicą. Zatem nie jest biologicznym ojcem dziecka. Z kolei Natalia Mąka w tym czasie zamieszkiwała razem z Gniewomirem Sępem w lokalu, który wynajmowali od Heleny Grzywacz.

Dowód:

1) odpis aktu małżeństwa

2) orzeczenie sądu o separacji

3) zeznania świadków: Heleny Grzywacz i Gniewomira Sępa

Z uwagi na powyższe powództwo jest uzasadnione.

......................................................................

Władysław Mąka

Załączniki:

1) odpis aktu małżeństwa

2) orzeczenie sądu

3) odpisy pozwu i załączników

Podstawa prawna

Art. 62–71 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.). Art. 27 i 42 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 późn. zm.).