Kościelna osoba prawna musi udowodnić zasadność swoich roszczeń. To na niej spoczywa ciężar przeprowadzenia dowodu - twierdzi Dr Marcin Dziurda.
Jaką rolę pełni Prokuratoria Generalna w sprawach sądowych dotyczących zwrotu majątku Kościoła?
Prokuratoria jest zastępcą procesowym, czyli swego rodzaju pełnomocnikiem Skarbu Państwa. Jesteśmy związani decyzją naszego klienta, czyli właściwego ministra lub wojewody. Tylko on może podejmować decyzje co do uznania powództwa czy zawarcia ugody.
Nie było żadnej decyzji w sprawie ugody?
Dotychczas wszystkie zainteresowane jednostki – Ministerstwo Finansów, wojewodowie, starostowie, Agencja Nieruchomości Rolnych – wnoszą o oddalenie powództw.
Jakie znaczenie ma to, że obecnie sądy będą rozstrzygać sprawy według zasad procedury cywilnej?
Między innymi takie, że kościelna osoba prawna musi udowodnić zasadność swych roszczeń. To na niej, zgodnie z ogólnymi zasadami, spoczywa więc ciężar przeprowadzenia dowodu. My wskazujemy okoliczności istotne z punktu widzenia ochrony interesów Skarbu Państwa. Na końcu i tak rozstrzygnięcie należy do niezawisłego sądu.
Zwykle zwrotu majątku domagają się ...
Parafie. Stosunkowo często do sądu występują też zakony.
A geograficznie kto najczęściej dochodzi zwrotu mienia?
Największa liczba spraw koncentruje się w czterech ośrodkach – warszawskim, krakowskim, poznańskim i toruńskim.
Najwyższe roszczenia dotyczą nieruchomości ....
Krakowskich – ze względu na ich położenie. Ale indywidualne najwyższe roszczenie dotyczy warszawskiej działki położonej na styku Nowego Światu i Krakowskiego Przedmieścia. To roszczenie Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo. Grunt był zabrany Kościołowi na mocy ukazu carskiego po powstaniu styczniowym.
Zwykle jaką wysokość mają roszczenia kościelne?
Różną – od kilkudziesięciu tysięcy złotych po wiele milionów.
Czego domaga się strona kościelna w typowym pozwie?
Albo zwrotu nieruchomości, albo działki zamiennej, albo odszkodowania. My szukamy argumentów, które pozwolą oddalić roszczenia wobec Skarbu Państwa albo chociaż ograniczyć ich wysokość.
Jakie problemy prawne pojawiają się w tych sprawach?
Najważniejszym problemem jest kwestia legitymacji procesowej powodów. Chodzi o to, czy odszkodowania domaga się rzeczywiście podmiot uprawniony. Zdarza się, że działka w dacie przejęcia na rzecz państwa była własnością fundacji, stowarzyszenia lub zakładu dobroczynnego, i taka osoba prawna figuruje w księdze wieczystej.
Natomiast dziś z roszczeniem występuje inny podmiot – na przykład zakon, który ów zakład dobroczynny prowadził. Rodzi się pytanie, czy ów zakon może być uznany za następcę prawnego tej osoby prawnej – na przykład zakładu dobroczynnego – która była właścicielem przejętej nieruchomości.
Jakiś konkretny przykład?
Na przykład Siostry Elżbietanki, które decyzją Komisji Majątkowej otrzymały grunty zamienne na Białołęce w Warszawie. Z roszczeniami występowały siostry, a w momencie przejęcia na rzecz państwa nieruchomości należały do zakładu dobroczynnego.
Czy różne podmioty domagają się zwrotu tej samej działki?
Zdarza się, że dwie parafie występują z roszczeniami w związku z tą samą nieruchomością. Ten problem dotyczy głównie Ziem Zachodnich. Tu pojawia się też problem, czy parafie miały osobowość prawną, czy osobowość miał tylko Kościół. Niekiedy o jedną działkę występuje też parafia katolicka i prawosławna.
Czy zdarza się, że z pozwami wobec Skarbu Państwa występują ci, których sprawy załatwiła już zlikwidowana przed rokiem Komisja Majątkowa?
Mamy stosunkowo dużo spraw, w których kościelna osoba prawna uzyskała już jakieś świadczenia w ramach działalności Komisji Majątkowej, ale ich zdaniem nie wyczerpuje to roszczeń. Zdarza się także, że strona kościelna występuje z roszczeniem w szerszym zakresie, niż wynikało to z wniosku złożonego przed Komisją Majątkową.
W zakresie roszczeń niezgłoszonych przed Komisją Prokuratoria argumentuje, że roszczenie wygasło. Tak samo jest w sytuacji, gdy jakiś podmiot nie wniósł do sądu sprawy w okresie 6 miesięcy od zawiadomienia go o nierozstrzygnięciu sprawy przez Komisję Majątkową.
W toku postępowania przed Komisją Majątkową sporządzane były wyceny działek. Czy obecnie będą one miały jakiekolwiek znaczenie przed sądami?
Te operaty szacunkowe były zazwyczaj sporządzane na zlecenie kościelnych osób prawnych. My uważamy, że wycena wartości utraconych nieruchomości – a także ewentualnych nieruchomości zamiennych – powinna być dokonana przez biegłego sądowego.