Co z rozwodem, gdy małżonek choruje psychicznie?

Rozwód w takiej sytuacji jest złożonym zagadnieniem prawnym i etycznym. Czy małżonkowi, który choruje psychicznie można przypisać winę w rozkładzie pożycia? Co jest istotne w tego typu sprawach?

Czy choroba psychiczna wyłącza winę za rozkład pożycia?

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, choroba psychiczna jednego z małżonków może wyłączyć możliwość przypisania mu winy za rozkład pożycia. W wyroku z 19 stycznia 1999 r. (II CKN 744/98), Sąd Najwyższy uznał, że gdy rozkład pożycia jest wynikiem działań chorego małżonka, wynikających z urojonych pretensji o niewierność drugiej strony, to choroba psychiczna wywołująca te zachowania jest przyczyną „niezawinioną”. Wyłączenie winy wynika z faktu, że choroba psychiczna może uniemożliwić świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Choroba psychiczna jako przyczyna współwystępująca

Niemniej chora psychiczna nie wyklucza automatycznie przypisanie choremu małżonkowi wyłącznej winy za rozpad pożycia małżeńskiego. Jest to uzależnione od rodzaju choroby i tego, czy rozkład pożycia był wynikiem jednego zdarzenia czy długotrwałego procesu. Decydującym czynnikiem jest tu zdolność małżonka do świadomego działania w czasie popełniania czynów wpływających na rozkład pożycia. Zgodnie z art. 425 k.c., stosowanym analogicznie, wyłączenie winy jest możliwe wtedy, gdy choroba wyklucza świadome podejmowanie decyzji i wyrażenie woli.

W przypadku chorób psychicznych o przebiegu przewlekłym, jak np. zespoły paranoiczne, rozkład pożycia może być postrzegany jako efekt działań chorego na przestrzeni lat. Z kolei przy chorobach z okresami remisji (jak np. schizofrenia), w których pacjent czasowo odzyskuje świadomość i zdolność podejmowania decyzji, może powstać podstawa do przypisania mu winy.

Odmowa leczenia

W przypadku remisji choroby nie jest wykluczone poddanie ocenie zachowania małżonka chorego. Jeżeli bowiem w okresach remisji chory odmawia leczenia lub utrudnia kontynuowanie podjętego wcześniej leczenia, zaś jego postawa stanowi jedną z przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego, nie ma przeszkód, aby małżonkowi takiemu przypisać współwinę lub nawet wyłączną winę zaistniałego rozkładu. Będzie to miało miejsce, gdy małżonek w czasie remisji choroby działa z pełnym rozeznaniem i świadomie dopuszcza się zachowań, które mogą stanowić zawinioną przyczynę rozkładu pożycia.

Jednakże niekiedy odmowa leczenia, związana z brakiem świadomości choroby, stanowi element chorobowy, który uniemożliwia świadome podjęcie decyzji i wyrażenie woli. W takich przypadkach, mimo że zachowania chorego mogą prowadzić do rozkładu pożycia, nie zawsze istnieje możliwość przypisania mu winy.

Podsumowanie

W sprawach rozwodowych, w których jeden z małżonków cierpi na chorobę psychiczną, decyzja o przypisaniu winy wymaga uwzględnienia specyfiki stanu zdrowia i zdolności chorego do świadomego działania. Każdy przypadek wymaga odrębnej analizy. W przypadkach, gdy choroba uniemożliwia świadome podejmowanie decyzji, brak jest przesłanek do przypisania winy.