Dziecko ze specjalnymi potrzebami w sądzie. Nowe przepisy już obowiązują

Dziecko w spektrum autyzmu czy z niepełnosprawnością intelektualną może wcześniej obejrzeć miejsce, w którym odbędzie się wysłuchanie. Powinna się tam znajdować woda i chusteczki higieniczne, a w razie potrzeby także materiały ułatwiające rozmowę np. kredki.

Wysłuchanie dziecka powinno uwzględniać jego dobrostan

To tylko niektóre z warunków, w jakich powinno odbywać się wysłuchanie dziecka w postępowaniu cywilnym. Przepisy nowego rozporządzenia w tym zakresie weszły w życie 26 października 2024 r. Dotyczą one oczywiście wszystkich dzieci z uwzględnieniem tych ze szczególnymi potrzebami. W przygotowaniu szczegółowych regulacji resort sprawiedliwości korzystał z założeń wypracowanych przez powołany w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości interdyscyplinarny zespół ekspertów zajmujących się prawami dzieci, prawami osób z niepełnosprawnościami i zaburzeniami rozwojowymi, cudzoziemców oraz psychologów.

Co zatem powinni wiedzieć rodzice? Oto najważniejsze informacje:

• sąd przygotowując wysłuchanie powinien ustalić czy rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka pozwalają na przeprowadzenie wysłuchania, czy potrzebny będzie psycholog, a także jak funkcjonuje dziecko np. jaka jest pora optymalnej aktywności poznawczej;
• w przypadku dzieci niewładających językiem polskim, dzieci posługujących się polskim językiem migowym (PJM) oraz dzieci ze szczególnymi potrzebami w komunikowaniu się sąd uwzględnia okoliczność, że wypowiedzi będą wymagały przetłumaczenia, lub fakt korzystania z komunikacji wspomagającej i alternatywnej;
• dzieci w spektrum autyzmu oraz niepełnosprawnością intelektualną mogą obejrzeć miejsce wysłuchania co najmniej dwa dni przed terminem czynności, co z jednej strony może pomóc im w oswojeniu się z nową sytuacją, a z drugiej - dostosować miejsce wysłuchania do potrzeb dziecka;
• podczas wysłuchania sędzia nie używa stroju służbowego;
• dzieci, u których występują zaburzenia psychiczne lub zaburzenia rozwojowe, oraz dzieci, które nie ukończyły 13 lat, wysłuchuje się w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (na terenie sądu lub poza jego siedzibą), spełniających określone warunki m.in. jasne i stonowane barwy ścian, dostosowane do dziecka meble, wykładzina na ścianach, możliwość poruszania się po pomieszczeniu;
• w miejscu wysłuchania powinna być woda oraz chusteczki higieniczne;
• jeżeli uzasadniają to potrzeby dziecka, to zapewnia się mu także materiały ułatwiające rozmowę np. kredki, papier, zabawki antystresowe;
• podczas wysłuchania dziecka w spektrum autyzmu należy unikać bodźców mogących rozpraszać jego uwagę;
• jeżeli tego samego dnia przewiduje się wysłuchanie rodzeństwa, to wysłuchanie dzieci powinno nastąpić kolejno po sobie;
• pytania zadawane dziecku powinny być proste, bez przenośni;
• należy obserwować reakcje i emocje dziecka np. zdenerwowanie czy zmęczenie i reagować odpowiednio do danej sytuacji.

Ważne zmiany w 2024 r.

Warto pamiętać, iż normy dotyczące wysłuchań dzieci zmieniły się stosunkowo niedawno. Po zmianach, które weszły w życie 15 lutego 2024 r. wysłuchanie dziecka w postępowaniu cywilnym jest możliwe, gdy spełnione są następujące warunki:

• dziecko wyrazi na to zgodę;
• sprawa dotyczy osoby małoletniego dziecka;
• pozwala na to rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka.

Wysłuchanie dziecka – poza określonymi wyjątkami - może nastąpić tylko raz w toku postępowania.

Kiedy sąd wysłuchuje dziecko?

Najczęściej z tą instytucją mamy do czynienia w takich sprawach jak przykładowo ustalenie kontaktów, rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, ograniczenie władzy rodzicielskiej itp. Pamiętajmy, iż dziecko nie może być przesłuchiwane w sprawach rozwodowych, jeżeli nie ukończyło 13 lat, a w przypadku dziecka rozwodzących się małżonków – 17 lat.

Wysłuchanie dziecka powinno nastąpić na posiedzeniu niejawnym w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza nią, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

W wysłuchaniu dziecka, oprócz sędziego, może brać udział – jeżeli jest to niezbędne - wyłącznie biegły psycholog.