Fakt, że danej osobie przyznano prawo skorzystania z pomocy zawodowego pełnomocnika opłacanego przez państwo nie oznacza, że nie poniesie ona kosztów związanych z postępowaniem. Zwolnienie z opłat przysługuje tylko w razie wystąpienia określonych okoliczności.

Każdy z nas może skorzystać z pomocy zawodowego prawnika gdy uzna to za konieczne. Na rynku jest wiele kancelarii, które z chęcią zajmą się reprezentowaniem potencjalnego klienta, oczywiście za odpowiednią opłatą. Gdy mówimy o konflikcie z prawem pomoc odpowiedniej osoby jest wręcz wskazana. W szczególności jeżeli sprawa znajduje się na etapie postępowania sądowego.

Ci, którzy posiadają środki finansowe na wynagrodzenie pełnomocnika mogą być spokojni. W gorszej sytuacji są osoby, które nie są w stanie samodzielnie opłacić niezbędnej usługi. Z myślą o nich ustawodawca wprowadził do Kodeksu postępowania karnego (Dz. U. z 1997r. Nr 89, poz. 555 – dalej kpk) artykuł 78 potocznie nazywany prawem ubogich.
Jest to przepis stanowiący o tym, że oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu. By osiągnąć taki rezultat powinien jednak należycie wykazać, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny.

Zdziwi się jednak, ten kto uważa że przedstawiony zapis pozwala na korzystanie z pomocy przez cały czas trwania procesu lub że dla korzystającego z prawa ubogich oskarżonego proces nie będzie związany z żadnymi kosztami.

Po pierwsze w ustępie drugim art. 78 wprowadzono możliwość cofnięcia wyznaczenia obrońcy jeżeli okaże się, że nie istnieją przesłanki na podstawie, których został wyznaczony. Nie jest to więc pomoc stała. Sąd w każdej chwili może ją cofnąć, jeżeli dowie się o istotnych dla sprawy zmianach w sytuacji materialnej oskarżonego.

Po drugie powołując się na artykuły 627 i 629 kpk przyjąć należy w sprawach z oskarżenia publicznego zasadę, że jeżeli proces zakończył się: skazaniem lub warunkowym umorzeniem postępowania to od skazanego sąd zasądza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa. A do katalogu kosztów sądowych wchodzą zgodnie z art. 616 kpk wydatki poniesione przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia postępowania.

Jak podkreślają rzecznicy sądów powszechnych istnieje możliwość zwolnienia z kosztów sądowych skazanego, któremu przyznano pomoc obrońcy z urzędu z wykorzystaniem prawa ubogich. Omawiane zwolnienie uregulowano w art. 624. Zgodnie z nim sąd może zwolnić oskarżonego z zapłaty na rzecz Skarbu Państwa całości lub części kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że uiszczenie ich byłoby dla niego zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów oraz gdy przemawiają za tym względy słuszności.