Testament najczęściej kojarzy nam się z dokumentem sporządzonym własnoręcznie przez spadkodawcę lub przed notariuszem. Prawo dopuszcza jednak również w szczególnych sytuacjach inne jego formy. Jedną z nich jest testament podróżny. Kiedy będzie można z niej skorzystać?
Czym jest testament podróżny?
Jest to jedna ze szczególnych form testamentu, którą można zastosować w przypadku zaistnienia szczególnych okoliczności, o czym będzie w dalszej części tekstu. Ogólnie Kodeks cywilny przewiduje 3 takie szczególne formy wyrażenia ostatniej woli spadkodawcy. Należą do nich:
- testament podróżny,
- testament wojskowy,
- testament ustny (więcej na temat testamentu ustnego przeczytasz tutaj >>>)
W niniejszym tekście skupimy się na pierwszej z ww. form.
Statek morski lub powietrzny
Zgodnie z treścią art. 953 Kodeksu cywilnego podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
Z powyższego przepisu wynika, że przesłanką wymaganą do sporządzenia testamentu w tej formie jest podróż. W doktrynie wskazuje się, że rozpoczyna się ona z chwilą wejścia testatora na pokład, a kończy z chwilą jego opuszczenia (w związku z ukończeniem podróży). Postoje w portach przejściowych zalicza się do trwania podróży (tak: B. Kucia w Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, WKP 2019).
Skoro testament podróżny może być sporządzony wyłącznie na polskim statku morskim lub powietrznym to konieczne będzie najpierw udzielenie na pytanie czym owe statki są? W tym celu konieczne będzie sięgnięcie do innych ustaw.
Art. 2 Kodeksu morskiego stanowi, że statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej.
Oznacza to, że nie będzie możliwe sporządzenie testamentu np. na statku przeznaczonym np. do żeglugi śródlądowej.
Do tego musi być to polski statek morski. W świetle art. 10 Kodeksu morskiego statkiem o polskiej przynależności będzie m.in. statek stanowiący polską własność, statek uważany za stanowiący polską własność lub statek niestanowiący polskiej własności, który uzyskał polską przynależność na mocy przepisów szczególnych.
Definicję statku powietrznego znajdziemy zaś w art. 2 ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze i jest nim jest urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża. Również tutaj statek musi być polski, a w świetle przepisów ww. ustawy będzie nim m.in. statek powietrzny wpisany do polskiego rejestru statków powietrznych.
Dowódca statku lub jego zastępca
Istotnym jest, że testament podróżny może być sporządzony wyłącznie przed dowódcą statku lub jego zastępcą, którzy muszę spisać ostatnią wolę spadkodawcy i odczytać w obecności świadków. Zatem sporządzenie testamentu przed inną osobą, nawet upoważnioną przez kapitana lub zastępcę nie będzie prawidłowe, a sam testament nieważny.
Ponadto przy sporządzeniu testamentu podróżnego musi być obecnych dwóch świadków.
Czy każda osoba może być świadkiem takiego testamentu? Otóż nie. Przepisy szczególne wprost wskazują kto nie może pełnić takiej roli.
Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (osoba poniżej 18 r. życia lub ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie);
- niewidomy, głuchy lub niemy;
- kto nie może czytać i pisać;
- kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Ponadto nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli natomiast już doszło do sytuacji, że świadkiem była jedna z tych osób to nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Po sporządzeniu testamentu dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.
Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.