Subskrybuj nas na Youtube
Walne zgromadzenie akcjonariuszy spółki akcyjnej podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego w formie pieniężnej. Wyłączono przy tym prawo poboru dotychczasowych akcjonariuszy. Wbrew podjętej uchwale i pomimo wyłączenia prawa poboru akcjonariusze będący jednocześnie członkami zarządu spółki zdecydowali się na zawarcie umów objęcia akcji. Czy takie działanie może rodzić odpowiedzialność karną członków zarządu spółki?
Procedura emisji akcji, niejednokrotnie związana z podwyższeniem kapitału zakładowego, jest procesem złożonym, składającym się z kilku funkcjonalnie powiązanych ze sobą etapów. Jednym ze stadiów jest zmiana statutu spółki, która dokonywana jest na podstawie uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Uchwała dla swojej ważności powinna zawierać precyzyjnie wskazane w ustawie elementy oraz obejmować informację, czy dotychczasowi akcjonariusze z uwagi na interes spółki zostali wyłączeni (w całości albo w części) z prawa poboru, czy też mogą z prawa poboru korzystać. Jednym z elementów wieńczących procedurę podwyższenia kapitału zakładowego jest zawarcie umowy objęcia akcji przez osoby uprawnione i określone w uchwale.
Praktyka związana z obrotem gospodarczym niejednokrotnie pokazuje, że zdarzają się przypadki, w których dotychczasowi akcjonariusze obejmują akcje spółki, pomimo że ich prawo poboru wyraźnie w całości zostało wyłączone.
Powstają zatem pytania: co dzieje się w sytuacji, w której zarząd spółki decyduje się na zawarcie umów objęcia akcji wbrew uchwale – czy takie decyzje są ważne? Czy powyższe działanie może powodować odpowiedzialność karną dla członków zarządu spółki?
Ważność decyzji
W naszej ocenie – odpowiedź na pierwsze z postawionych pytań jest oczywiście jednoznaczna. Zarząd reprezentujący spółkę ograniczony jest w swoim działaniu przez wiele czynników, w tym między innymi przez uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy, o ile ustawa wymaga ich podjęcia. Dlatego też zawarcie przez zarząd umów objęcia akcji wbrew postanowieniom uchwały może powodować nieważność umów o objęcie akcji w rozumieniu art. 17 par. 1 k.s.h. Natomiast przyczynę nieważności należy identyfikować jako dokonanie czynności prawnej bez wymaganej ustawą uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, względnie dokonanie czynności sprzecznej z treścią uchwały.
Dodatkowo nie można pomijać pojawiających się poglądów doktryny, które podzielane są przez autorów niniejszego artykułu, zgodnie z którymi zawarcie przez zarząd spółki akcyjnej umów objęcia akcji podlega dodatkowej weryfikacji, jaką jest zgodność z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to, że prawdziwa jest teza, według której nie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego zawarcie przez zarząd spółki umów objęcia akcji sprzecznych z treścią uchwały walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego.
Przy rozważaniach w tym zakresie dodatkowo należy zwrócić uwagę na okoliczność, że nie istnieją również żadne podstawy prawne, zgodnie z którymi wpisanie podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru z mocy prawa powoduje konwalidację nieważnie zawartych umów. Z tego też wynika niewątpliwy interes prawny związany z możliwością żądania ustalenia nieważności umów objęcia akcji Spółki zarówno przed, jak i po dokonaniu wpisu do rejestru.
Odpowiedzialność
Odpowiedź na drugie z postawionych pytań o odpowiedzialność karną członków zarządu nie jest już taka jednoznaczna. Interes spółki, niezależnie od tego jak szeroko rozumiany, zawsze jest zabezpieczony zasadami odpowiedzialności cywilnej i karnej zarządu spółki z tytułu prowadzenia spraw spółki oraz wymaganym standardem, aby przy prowadzeniu spraw spółki członkowie zarządu dokonywali staranności uwzględniającej zawodowy charakter pełnionych przez nich funkcji (art. 293 i 483 k.s.h. oraz art. 296 k.k.).
Komplikując stan faktyczny, należy podjąć próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy odpowiedzialności karnej mogą podlegać członkowie zarządu, którzy zawierają w imieniu spółki umowy objęcia akcji wbrew uchwale, przy uwzględnieniu rozpoznawanego negatywnie na rynku kapitałowym zjawiska tzw. pompowania kapitału, sprowadzającego się do pokrycia akcji obejmowanych w podwyższonym kapitale zakładowym „wirtualnym” wkładem, który nie podlega badaniu biegłego rewidenta przy założeniu, że wycena wnoszonych aktywów jest zawyżona w stosunku do jej rzeczywistej wartości?
Czynność prawna członków zarządu nie dość, że jest nieważna zgodnie odpowiedzialnością cywilną, to dodatkowo ich działania mogą wypełniać znamiona przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, o którym mowa w art. 296 k.k.
Odpowiedzialność karna w oparciu o interes ekonomiczny spółki względem członków zarządu utożsamiana jest w tym przypadku z instytucją potrącenia umownego (konwersja długu na kapitał). Konwersja długu na kapitał jest jednym ze sposobów pokrycia kapitału zakładowego w spółce akcyjnej. Natomiast, jako czynnik istotnego ryzyka związanego z odpowiedzialnością karną identyfikowany jest z brakiem obligatoryjnej kontroli wyceny wierzytelności, będącej przedmiotem potrącenia przez biegłego rewidenta.
Działanie na szkodę
W praktyce obrotu gospodarczego omawiana konstrukcja działania na szkodę spółki sprowadza się to do powstania pomiędzy spółką akcyjną a osobą, która ma objąć akcje w spółce, stosunku zobowiązaniowego, który powoduje, że spółka jest zobowiązana do spełnienia obiektywnie nieekwiwalentnego świadczenia pieniężnego w zamian za otrzymane świadczenie od osoby obejmującej akcje.
Istota problemu dotyczy zatem ustalenia, czy członkowie zarządu spółki działali na szkodę spółki umyślnie, wspólnie i w porozumieniu z wierzycielem spółki.
W kontekście powyższych rozważań należy podkreślić, że pokrycie akcji przez subskrybentów wbrew postanowieniom uchwały walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego przy dokapitalizowaniu spółki metodą konwersji długu na kapitał, gdzie wycena wkładu jest zawyżona do jej rzeczywistej wartości, może rodzić odpowiedzialność karną po stronie członków zarządu.
Obowiązujący stan prawny zapewnia możliwość szerokiego penalizowania działań sprzecznych z prawem na kanwie odpowiedzialności karnej, korporacyjnej i cywilnej. Dlatego też, dla optymalnego zabezpieczenia interesów i sytuacji prawnej poszczególnych członków zarządu, zasadne jest podejmowanie wszelkich działań zarządczych ze szczególną ostrożnością możliwie po uprzednim zasięgnięciu opinii profesjonalisty, co obiektywnie ogranicza w sposób zasadniczy potencjalną odpowiedzialność członków zarządu za skutki decyzji podejmowanych w toku zarządzania spółką.
!Bywa, że dotychczasowi akcjonariusze obejmują akcje spółki, mimo iż ich prawo poboru wyraźnie w całości zostało wyłączone
Podstawa prawna
Art. 17 par. 1, art. 293, art. 483 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.).
Art. 296 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137).