Subskrybuj nas na Youtube
Spadkobiercy chcący kontynuować umowy muszą spełnić warunki udziału w postępowaniu, które spełniał zmarły. Chodzi m.in. o kompetencje, sytuację finansową, a nawet zdolności zawodowe.
Śmierć osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG i będącej jednocześnie wykonawcą umowy w sprawie zamówienia publicznego niesie daleko idące konsekwencje w sferze prawa zamówień publicznych.
Kiedy koniec współpracy
Ustawa z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2164 ze zm.; dalej: p.z.p.) nie reguluje szczegółowo sytuacji związanej ze śmiercią wykonawcy zamówienia publicznego będącego osobą fizyczną. Ustalając więc, jakie skutki będzie niosła ze sobą śmierć wykonawcy zamówienia publicznego będącego osobą fizyczną, należy w pierwszej kolejności sięgnąć do przepisów ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.).
W razie śmierci spadkodawcy spadkobierca musi w pierwszej kolejności ustalić, czy umowa o zamówienie publiczne wygasła, czy może być nadal realizowana.
Zamówienia publiczne mają zwykle dość złożony charakter, przy czym niekoniecznie chodzi o skomplikowany charakter zamówienia, ale o konieczność posiadania odpowiednich zdolności organizacyjnych, w tym dysponowania odpowiednim do realizacji zamówienia sprzętem, potencjałem ludzkim, wiedzą i doświadczeniem. Z tego względu stosunkowo rzadko zawiera się umowy w sprawie zamówienia publicznego, które są związane jedynie ze szczególnymi cechami osoby fizycznej będącej wykonawcą. Niemniej jednak zamówienia takie zdarzają się w praktyce, przyjmując choćby postać konkursów, np. na stworzenie rzeźby czy instalacji artystycznej. Jest to istotne, ponieważ umowy o zamówienie publiczne, do których będą miały zastosowanie przepisy o umowie o dzieło lub umowie-zleceniu, a których wykonanie zależy od szczególnych cech wykonawcy – wygasną wraz ze śmiercią wykonawcy. Co ważne, to na spadkobiercy będzie w takiej sytuacji ciążył obowiązek ewentualnego rozliczenia się ze zleceniodawcą/zamawiającym.
Przejęcie przez sukcesora
Jak wskazano powyżej, wygaśnięcie umowy jest raczej wyjątkiem. Jednak analizując możliwość przejęcia umowy o zamówienie publiczne przez następcę wykonawcy, trzeba mieć na względzie jedną z podstawowych zasad zamówień publicznych – zasadę udzielania zamówień wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami prawa zamówień publicznych (art. 7 ust. 3 p.z.p.). Zgodnie z tą zasadą niedopuszczalna jest zmiana podmiotowa umowy zawartej w następstwie przetargu umożliwiająca przejęcie przez osobę trzecią zamówienia publicznego. [ramka 1]
Zasada ta ma znaczenie nie tylko w momencie zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego, lecz także na etapie jej wykonywania. Zmiana wykonawcy w trakcie realizacji zamówienia stanowiłaby bowiem obejście przywołanego przepisu.
Wyjątek od reguły
Jak każda zasada i ta ma swoje odstępstwa. Na temat zmian podmiotowych wypowiedział się w opinii prawnej Urząd Zamówień Publicznych, wskazując na możliwość zmiany wykonawcy umowy w sprawie zamówienia publicznego, jeśli następuje to w ramach sukcesji generalnej, tj. przejścia ogółu praw i zobowiązań z jednego podmiotu na inny. [ramka 2]
O ile więc dopuszczalność przejęcia umowy o zamówienie publiczne przez spadkobiorcę za życia spadkodawcy będzie znacznie ograniczona, o tyle w przypadku dziedziczenia otwiera się pewna możliwość dokonania zmiany wykonawcy. Należy jednak mieć na uwadze, że śmierć przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną powoduje ustanie jego bytu prawnego. Sukcesja generalna dotyczy wyłącznie kwestii związanych z przejęciem majątku zmarłego, a więc przykładowo nabyciem w ramach dziedziczenia przedsiębiorstwa po zmarłym wykonawcy. W konsekwencji dochodzi więc do zmiany podmiotu prowadzącego to przedsiębiorstwo, czego skutkiem jest konieczność podjęcia określonych czynności w relacji z zamawiającym. [przykład 1]
W efekcie przeprowadzonej zmiany spadkobierca wykonawcy będzie kontynuował zamówienie uzyskane przez jego spadkodawcę i realizował je na własny rachunek. Natomiast z punktu widzenia zamawiającego sukcesor jest jednak nowym podmiotem, który zastępuje zmarłego przedsiębiorcę. W praktyce zazwyczaj zmiana, o której mowa, była dokonywana w trybie zmiany umowy o zamówienie publiczne na podstawie art. 144 ust. 1 p.z.p.
Nowe przepisy
28 lipca 2016 r. weszła w życie obszerna nowelizacja prawa zamówień publicznych, w której znacznie zmodyfikowano art. 144 p.z.p. odnoszący się właśnie do zmian umowy o zamówienie publiczne. W nowo dodanym art. 144 ust. 1 pkt 4 lit. b p.z.p. utrzymano co prawda generalny zakaz zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, jednak zawarto w nim wiele okoliczności, które umożliwiają dokonanie zmiany. Między innymi dopuszczono zmiany umowy w sytuacji, gdy wykonawcę, któremu zamawiający udzielił zamówienia, ma zastąpić nowy wykonawca w wyniku połączenia, podziału, przekształcenia, upadłości, restrukturyzacji lub nabycia dotychczasowego wykonawcy lub jego przedsiębiorstwa, o ile nowy wykonawca spełnia warunki udziału w postępowaniu, nie zachodzą wobec niego podstawy wykluczenia oraz nie pociąga to za sobą innych istotnych zmian umowy.
Sytuacja po nowelizacji
Czy oznacza to więc, że spadkobiercy zmarłego wykonawcy mogą liczyć na gładkie wejście w realizowane przez niego zamówienia? Niestety wciąż nie. Wynika to z faktu, że nowy wykonawca musi spełnić wiele wymogów określonych w przywołanym wyżej przepisie. Przede wszystkim spadkobiercy chcący realizować zamówienia po swoich spadkodawcach będą musieli spełnić warunki udziału w postępowaniu, które spełniał spadkodawca. Może nie być to proste, ponieważ zgodnie z art. 22 ust. 1b p.z.p. warunki udziału w postępowaniu mogą dotyczyć:
1) kompetencji lub uprawnień do prowadzenia określonej działalności zawodowej, o ile wynika to z odrębnych przepisów,
2) sytuacji ekonomicznej lub finansowej,
3) zdolności technicznej lub zawodowej. [przykład 2]
Spadkobierca nie może również podlegać wykluczeniu (a więc np. posiadać zaległości podatkowych, być karany za przestępstwa określone w ustawie), a zmiana podmiotowa nie może pociągać za sobą innych istotnych zmian umowy, np. zmiany ceny czy wydłużenia terminu realizacji zamówienia.
Resort rozwoju ma pomysł na udoskonalenie
Ministerstwo Rozwoju przygotowało pakiet „100 zmian dla firm”. W jego ramach zaprezentowano m.in. propozycje, które pozwolą rozwiązać problemy sukcesji firm rodzinnych. Propozycje zmierzają ku temu, by wyeliminować element niepewności i – mimo że z propozycji nie wynika, by nowe pomysły sięgnęły wprost materii zamówień publicznych – mogą również skutkować trwaniem zamówienia publicznego mimo śmierci wykonawcy. Wynika to z zastosowania rozwiązań, które pozwolą zachować ciągłość prowadzonej działalności gospodarczej.
Ministerstwo proponuje m.in.:
● umożliwienie przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG ustanowienia jeszcze za życia prokurenta, który mógłby prowadzić przedsiębiorstwo także po jego śmierci,
● wprowadzenie możliwości powierzenia przez spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy jednej osobie prowadzenia spraw przedsiębiorstwa do czasu zakończenia formalności spadkowych,
● czasowe umożliwienie posługiwania się w obrocie i w kontaktach z administracją publiczną firmą oraz numerami NIP i REGON zmarłego przedsiębiorcy,
● utrzymanie w mocy kontraktów cywilnoprawnych i umów o pracę,
● umożliwienie kontynuowania obowiązków i praw związanych z podatkami dotyczącymi przedsiębiorstwa oraz korzystania z decyzji administracyjnych związanych z przedsiębiorstwem (koncesje, zezwolenia).
Wydaje się, że sam pomysł idzie w dobrym kierunku i doprowadzi do ułatwienia sukcesji w firmach rodzinnych, również w obszarze zamówień publicznych.
Podsumowanie
Obecnie obowiązujące przepisy prawa dają możliwość dokonania zmian podmiotowych po stronie wykonawcy zamówienia publicznego po śmierci przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, prowadzącego działalność gospodarczą. Ostatnia nowelizacja prawa zamówień publicznych jedynie uporządkowała dotychczasową praktykę, potwierdzając, że nowy wykonawca musi spełniać warunki przetargu w takim samym stopniu jak jego poprzednik. Ostatecznie jednak to, czy umowa o zamówienie będzie kontynuowana przez spadkobiercę, będzie zależało od rodzaju zawartej umowy oraz woli stron w zakresie możliwości jej kontynuowania.
CYKL: ZMIANA POKOLENIOWA W FIRMACH RODZINNYCH
Kontynuujemy nasz cykl tekstów poświęconych problemom sukcesji w firmie rodzinnej. Jest on inspirowany także pakietem „100 zmian dla firm” przygotowanym przez Ministerstwo Rozwoju. Nie wiadomo jeszcze, kiedy nowe regulacje mogą wejść w życie. Dlatego w cyklu artykułów wskazujemy obecne możliwości rozwiązania niektórych problemów związanych z sukcesją firmy rodzinnej, a także podpowiadamy, jakie działania można podjąć, aby owym problemom zapobiec, tak żeby w razie niespodziewanej śmierci przedsiębiorcy firma mogła przejść przez zmianę pokoleniową z sukcesem.
Pisaliśmy o tym:
● „Przejęcie kontraktów przedsiębiorcy może nastąpić jeszcze za jego życia” – Firma i Prawo z 5 lipca 2016 r. (DGP nr 128)
● „Jak zapewnić ciągłość zatrudnienia po śmierci przedsiębiorcy” – Firma i Prawo z 12 lipca 2016 r. (DGP nr 133)
● „Jak zapobiec kłopotom w odzyskiwaniu należności po śmierci przedsiębiorcy” – Firma i Prawo z 19 lipca 2016 r. (DGP nr 138)
● „Plan sukcesji pomoże uniknąć paraliżu” – Firma i Prawo z 2 sierpnia 2016 r. (DGP nr 148)
WAŻNE Umowa o zamówienie publiczne, do której mają zastosowanie przepisy o umowie o dzieło, wygaśnie wraz ze śmiercią wykonawcy, jeśli jej wykonanie zależy od szczególnych cech wykonawcy.
RAMKA 1
Z orzecznictwa Krajowej Izby Odwoławczej
Zasada udzielenia zamówienia wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami ustawy określona w art. 7 ust. 3 p.z.p., uwzględniając znaczenie zasad zachowania uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców oraz racjonalność przepisów, dotyczy zakazu dokonywania cesji praw lub przejęcia długów na rzecz podmiotów lub przez podmioty nieuczestniczące w postępowaniu o zamówienie publiczne. Tym samym zamawiający, wywodząc to z zasady legalizmu działania zamawiającego, zobowiązany jest do udzielenia zamówienia wykonawcy, który uczestniczył w postępowaniu o udzielenie zamówienia oraz został wybrany zgodnie z przepisami ustawy.
Wyrok KIO z 12 maja 2016 r. (sygn. akt KIO 669/16)
RAMKA 2
Opinia UZP z 4 lipca 2012 r.
Zakaz zmiany dłużnika – wykonawcy zamówienia publicznego – nie dotyczy również przypadków sukcesji generalnej następującej w wyniku dozwolonego przekształcenia podmiotu bądź dziedziczenia oraz przypadków szczególnej sukcesji z mocy samego prawa. Zmiana taka będzie zatem dopuszczalna w przypadku dokonania przekształceń podmiotowych wykonawcy, m.in. połączenia, przekształcenia lub podziału spółek handlowych oraz w przypadku śmierci wykonawcy będącego osobą fizyczną.
PRZYKŁAD 1
Jak przejąć kontrakt
Adam Nowak w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zawarł dwuletnią umowę w sprawie zamówienia publicznego na dostawę opału do ogrzewania szpitala. Po roku od zawarcia umowy Adam Nowak zmarł i pozostawił po sobie dwóch spadkobierców ustawowych – żonę i syna. Realizację zobowiązań wynikających z zawartej umowy zamierza przejąć syn Adama Nowaka. W tym celu zarejestrował jednoosobową działalność gospodarczą. Żona Adama Nowaka notarialnie darowała swoją część spadku synowi.
Następnie syn sporządził pismo do zamawiającego, w którym wyraził wolę kontynuacji umowy w sprawie zamówienia publicznego. Do pisma załączył kopię umowy darowizny. Zamawiający zgodził się dokonać zmiany podmiotowej, ponieważ w ramach dotychczasowej umowy dostawy uzyskał bardzo korzystne ceny.
PRZYKŁAD 2
Inny ekspert też może uratować sytuację
Jan Adamski jest architektem, co wiąże się z posiadaniem stosownych uprawnień do prowadzenia tego rodzaju działalności. Jego syn nie jest wpisany na listę członków izby architektów. Z tego względu w razie śmierci Jana Adamskiego syn nie będzie mógł zastąpić swego ojca przy realizacji zamówienia publicznego na zaprojektowanie nowego budynku urzędu gminy, chyba że nawiąże współpracę (np. umowa o pracę, umowa-zlecenie) z architektem, który będzie spełniać wymogi zamawiającego – będzie posiadał odpowiednie uprawnienia.