Subskrybuj nas na Youtube
Jak stwierdza FOR, zmiany w prokuraturze nie tylko nie realizują celu usprawnienia prokuratury, ale niosą ze sobą zagrożenie dla sytuacji procesowej uczestników postępowań przygotowawczych. Zdaniem fundacji możliwe będzie ograniczenie przysługujących im uprawnień dla realizacji celów o charakterze politycznym.
Które zatem przepisy nowelizacji nie podobają się organizacji? Przede wszystkim chodzi o możliwość wydawania prokuratorowi prowadzącemu postępowanie przez prokuratora przełożonego poleceń dotyczących treści czynności procesowej. Nowa ustawa bowiem rezygnuje z wyłączenia obejmującego brak możliwości wydania przez prokuratora przełożonego zarządzenia, wytycznych lub polecenia dotyczącego treści czynności procesowej. Teraz polecenia dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony ma wydawać na piśmie, a na specjalne żądanie także z uzasadnieniem. Co więcej, gdy nastąpi przeszkoda w doręczeniu formy pisemnej, możliwe będzie przekazanie polecenia w formie ustnej, które przełożony będzie musiał niezwłocznie zatwierdzić na piśmie. W sytuacji, gdy prokurator nie zgodzi się z poleceniem dotyczącym treści czynności procesowej, może żądać na piśmie jego zmiany wraz z uzasadnieniem lub wyłączenia prokuratora od wykonania czynności albo od udziału w sprawie. Ostatecznie o wyłączeniu decyzję podejmie prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydał polecenie. FOR stwierdza jednoznacznie, że „rezygnacja z regulacji zakładającej brak możliwości wydania prokuratorowi przez przełożonego polecenia dotyczącego treści czynności procesowej ułatwi ręczne sterowanie przez przełożonych postępowaniami prowadzonymi przez konkretnego prokuratora”.
Jak czytamy w analizie przeprowadzonej przez Fundację, mogą pojawić się negatywne konsekwencje takiego rozwiązania jak np.: przedstawienie zarzutów popełnienia przestępstwa określonej osobie, co do której prokurator prowadzący sprawę nie jest przekonany, że mogła takie przestępstwo popełnić, czy nieuzasadnione wnoszenie aktów oskarżenia. Co więcej, FOR zarzuca, że możliwość wyłączania konkretnego prokuratora może powodować wprowadzanie na jego miejsce osoby jak to określono, bardziej „dyspozycyjnej”.
Fundacja zwraca również uwagę, że nie przewidziano żadnego skutecznego mechanizmu kontroli poleceń wydawanych przez przełożonych.
Możliwość udostępniania informacji dotyczących konkretnych spraw prowadzonych przez prokuraturę
Chodzi o katalog osób, którym mogą być przekazywane informacje, ponieważ obok organów publicznych pojawia się określenie „inne osoby”. Proponowana ustawa zdaniem FOR może prowadzić do nadużyć. Ustawa wprowadza odrębny reżim dotyczący udostępniania informacji o konkretnych postępowaniach prowadzonych przez prokuraturę. Po pierwsze odbywać ma się ono z pominięciem prokuratora prowadzącego postępowanie, a niedookreślony katalog „innych osób”, może powodować, że informacje trafią do niepowołanych podmiotów.
Wyłączenie odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratora w przypadku działania wyłącznie w interesie społecznym
To kolejny zapis nowelizacji, co do której wątpliwości przedstawia FOR, który twierdzi, że prokurator, jako strażnik praworządności ma co do zasady działać w interesie społecznym. Przyjęcie więc takie rozwiązania może doprowadzić do sytuacji, w której śledczy, w ogóle nie będzie odpowiadał dyscyplinarnie, ponieważ każde jego zachowanie, które może zostać zakwalifikowane jako przewinienie dyscyplinarne, będzie również mogło zostać uznane za podjęte w interesie społecznym.
Rezygnacja z wymogu kadencyjności na tzw. stanowiskach funkcyjnych
Nowe prawo o prokuraturze wprowadza zmiany w zakresie możliwości obsady i odwoływania prokuratorów z tzw. stanowisk funkcyjnych. Przede wszystkim, ustawa rezygnuje z wymogu kadencyjności na tych stanowiskach. To Prokuratorowi Generalnemu przyznano pełną dowolność w zakresie obsadzania tzw. stanowisk funkcyjnych. FOR zwraca uwagę, „że brak kadencyjności sprawowania funkcji i brak przesłanek do odwołania z funkcji ograniczą niezależność prokuratorów pełniących te funkcje”.
Przysługująca Prokuratorowi Generalnemu możliwość zwrócenia się o przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych
To nowe uprawnienie przyznawane Prokuratorowi Generalnemu przez znowelizowaną ustawę. W związku z tym, że „stosowanie kontroli operacyjnej ingeruje bezpośrednio w sferę praw i wolności obywatela, w szczególności w przewidzianą w art. 49 Konstytucji RP wolność komunikowania się, a także ochronę informacji o samym sobie, którą reguluje art. 51 ust. 1 Konstytucji RP.”, powinno odbywać się ono z poszanowaniem przepisów k.p.k. FOR wskazuje, że uprawnienie PG żądania przeprowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych, „mogących polegać np. na stosowaniu tzw. podsłuchów telefonicznych, na potrzeby trwającego postępowania karnego (zwłaszcza tam, gdzie postępowanie przygotowawcze toczy się w tzw. fazie in personam, tj. przeciwko określonej osobie – ma to miejsce już po przedstawieniu takiej osobie zarzutu popełnienia przestępstwa) jest szkodliwe i rodzi ryzyko nadużyć.
Ustanowienie Krajowej Rady Prokuratorów w miejsce Krajowej Rady Prokuratury
FOR wskazuje, że Krajowa Rada Prokuratorów ma być organem o charakterze opiniodawczo-doradczym bez realnych kompetencji w sferze organizacji prokuratury i zarządzania nią. Wszystkie bowiem kwestie związane z zarządzaniem prokuraturą, również w sferze kadrowej przypadną Prokuratorowi Generalnemu.
Są też plusy
FOR obok szeregu zarzutów wymienia również pozytywne aspekty uchwalonej przez Sejm ustawy o prokuraturze. Zawraca uwagę na wprowadzenie zasady jawności postępowania dyscyplinarnego przed sądem dyscyplinarnym. Na plus Fundacja wskazuje również wzmocnienie zasady, wedle której postępowania przygotowawcze mają być prowadzone lub nadzorowane w prokuraturach rejonowych, prokuraturach okręgowych, prokuraturach regionalnych, Wydziałach Zamiejscowych Departamentu do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej oraz w Wydziale Spraw Wewnętrznych Prokuratury Krajowej.
Oprac. M.S