Powaga rzeczy osądzonej zachodzi wtedy, gdy żądania wcześniejszego i nowego pozwu są identyczne i jednocześnie jednakowa jest ich podstawa faktyczna i prawna. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie.

Była to sprawa z powództwa A. H. przeciwko Instytutowi Pamięci Narodowej o ochronę dóbr osobistych. Początki były jednak trudne: sąd okręgowy odrzucił bowiem pozew, a sąd apelacyjny oddalił zażalenie A. H. na postanowienie odrzucające pozew.

To już było

Sąd ustalił, że wcześniej prawomocnym wyrokiem sądu okręgowego zostało oddalone powództwo mężczyzny przeciwko tej samej instytucji, w którym A. H. domagał się złożenia oświadczenia przepraszającego go za to, że od 2004 r. pozwana instytucja udostępnia w sposób powszechny informacje bezpodstawnie stygmatyzujące powoda jako funkcjonariusza lub tajnego współpracownika aparatu bezpieczeństwa PRL. W sprawie tej powód wskazywał jako źródło naruszenia jego dóbr osobistych, fakt opublikowania w internecie listy, na której figurowało nazwisko A. H., a przy nim oznaczenie wskazujące, że był on tajnym współpracownikiem służby bezpieczeństwa. Powództwo to zostało prawomocnie oddalone. W uzasadnieniu sąd stwierdził, że pozwany instytut nie odpowiada za fakt rozpowszechnienie tej listy w internecie.

W aktualnie rozpoznawanej sprawie powód także dochodził zaś ochrony swoich dóbr osobistych. Sąd porównał zatem treść żądania oraz rozstrzygnięcia w poprzedniej sprawie, a także treść pozwu w tej sprawie i doszedł do wniosku, że zachodzi identyczność stron, żądania oraz podstawy faktycznej i prawnej żądania powoda. To zaś oznacza istnienie powagi rzeczy osądzonej uzasadniającej odrzucenie pozwu. Mężczyzna wniósł skargę kasacyjną.

Zmiana okoliczności

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie. Wyjaśnił, że stosownie do art. 199 par. 1 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, sąd ma obowiązek odrzucić pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Zakres przedmiotowy i podmiotowy powagi rzeczy osądzonej reguluje art. 366 k.p.c. przewidując, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko, co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Tożsamość stron obu procesów nie budzi wątpliwości, ale jest spór co do granic powagi rzeczy osądzonej, które dotyczą kwestii, czy w nowej sprawie występuje tożsamy przedmiot rozstrzygnięcia wyznaczany treścią nowego żądania mężczyzny oraz taka sama podstawa faktyczna roszczenia. I tak SN po porównaniu podstawy faktycznej żądania zgłoszonego w poprzedniej sprawie oraz treści i podstawy faktycznej żądania aktualnie zgłoszonego, doszedł do wniosku, że z uwagi na różnice w zakresie i podstawie faktycznej aktualnie zgłoszonego żądania nie zachodzi sytuacja do odrzucenia pozwu z uwagi na powagę rzeczy osądzonej. Aktualnie zgłoszone roszczenie jest bowiem szersze o tyle, że obejmuje dodatkowo trzy nowe sygnatury, z którymi powód wiąże naruszenie jego dóbr osobistych. Podstawa faktyczna aktualnie zgłoszonego żądania obejmuje ponadto nowe okoliczności faktyczne, powstałe już po uprawomocnieniu się poprzedniego wyroku, które nie były przedmiotem osądu w tamtej sprawie. Tożsamość przedmiotowa roszczenia objętego prawomocnym orzeczeniem sądu oraz stanowiącego przedmiot nowego powództwa występuje zaś wtedy, gdy żądania są identyczne i jednocześnie jednakowa jest ich podstawa faktyczna i prawna. Przesłanki te muszą wystąpić łącznie (uchwała SN z 21 listopada 2013 r., sygn. akt III CZP 67/13).

Jeśli poprzednie powództwo zostało oddalone, a okoliczności, na które powołuje się powód uzasadniając nowy pozew, uległy następczo zmianie, dopuszczalne jest wytoczenie nowego powództwa o to samo żądanie. Nie występuje tu tożsamość roszczeń, skoro okoliczności faktyczne leżące u ich podstaw są różne.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2015 r., sygn. akt I CSK 926/14