Ranking RPO za 2015 rok: Zagrożenia dla praw człowieka i obszary, gdzie widać postęp

RPO wskazał dziesięć obszarów zagrożeń, nie przesądzając, który z nich jest mniej lub bardziej pilny. Ranking powstał na podstawie skarg napływających do Biura oraz oceny sytuacji i stanu prawnego. Wiele z problemów, jak zaznaczył Rzecznik, sygnalizowane jest od lat. Ranking, jak określił RPO, jest swoistą listą wyzwań. Rzecznik zaznaczył, że stara się dostrzegać wysiłki, działania i deklaracje zmierzające do rozwiązania najważniejszych problemów, dlatego wskazał także obszary, gdzie jego zdaniem widoczne są lub planowane pozytywne zmiany.

Wśród największych zagrożeń z punktu widzenia przestrzegania praw człowieka i obywatela w naszym kraju RPO wskazał brak efektywnych regulacji prawnych i działań administracji w sytuacji skrajnej biedy i wykluczenia społecznego oraz brak skoordynowanych działań na rzecz przeciwdziałania bezdomności. Chodzi m.in. o przeszkody w tworzeniu zasobów lokali komunalnych i socjalnych w gminach oraz programów wyprowadzania z bezdomności.

W ocenie Rzecznika, niepokojący jest niski poziom stanowionego prawa – np. słaba jakość ustaw; brak społecznej a nie tylko prawnej oceny skutków regulacji; prowadzenie fasadowych konsultacji społecznych lub ich pomijanie czy skomplikowanie i nieprzejrzystość prawa podatkowego.

Zdaniem RPO brak jest jednolitych standardów publikowania wyroków sadowych, widoczne są zaległości w wykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz ratyfikowaniu umów międzynarodowych istotnych dla ochrony praw jednostki; wyroki TK dotyczące np. stosowania środków operacyjnych przez policję i inne służby nie są wykonywane.

Bodnar ocenia, że brak jest w Polsce efektywnych mechanizmów ścigania sprawców przestępstw motywowanych nienawiścią. Jak podkreśla, niepokojący jest wzrost liczby przypadków tzw. mowy nienawiści np. w internecie. Niepokój RPO budzą także przypadki dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i akty agresji na tle rasistowskim.

Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że w Polsce utrzymują się problemy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości. RPO odnotowuje m.in. przewlekłość postępowań, skazywanie i umieszczanie w więzieniach osób niepełnosprawnych intelektualnie.

RPO sygnalizuje w swoim rankingu konieczność podjęcia przez państwo działań ochronnych wobec osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych oraz w ramach samozatrudnienia. Jak wyjaśnia, chodzi m.in. o przyznanie zatrudnionym w ten sposób osobom niektórych praw pracowniczych i zagwarantowanie Państwowej Inspekcji Pracy efektywniejszego działania.

Rzecznik wskazał także na zaniechania organów państwa w zakresie zagrożeń wynikających z braku dostatecznej ochrony prywatności i danych osobowych, zwłaszcza w sferze komunikacji elektronicznej. Wiele do zrobienia pozostaje m.in. w obszarze uregulowania monitoringu wizyjnego, czy rozrastających się baz danych genetycznych.

W ocenie RPO, nie maleją trudności w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. System, zdaniem Bodnara, wciąż jest nieefektywny i mało przyjazny pacjentom. Wśród konkretnych problemów Rzecznik sygnalizuje m.in. brak efektywnego mechanizmu zagwarantowania dostępu do świadczeń w przypadku powołania się przez lekarza na tzw. klauzulę sumienia.

Według Rzecznika brakuje skutecznych mechanizmów prawnych i działań państwa chroniących osoby starsze czy nieporadne przed nieuczciwymi praktykami handlowymi przedsiębiorstw, banków czy tzw. parabanków.

Wśród pozytywów RPO odnotowuje uchwalenie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej. Ustawa, która wejdzie w życie od nowego roku zagwarantuje określonym grupom m.in. ubogim i seniorom, otrzymanie profesjonalnej pomocy od adwokata czy radcy prawnego.

Wśród działań podejmowanych w dobrym kierunku RPO wskazuje także m.in. rozbudowywanie polityki senioralnej i międzypokoleniowej oraz nowelizację ustawy o stowarzyszeniach, która uprasza procedurę ich tworzenia.

RPO docenia ponadto rozwój polityki prorodzinnej państwa, w tym np. wspieranie programów tzw. budownictwa na wynajem. Bodnar wśród pozytywów wskazał również nowelizację ustawy o finansowaniu wsparcia tworzenia lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych oraz wejście w życie ustawy o petycjach i przyjęcie nowego prawa o zgromadzeniach.

RPO pozytywnie ocenia m.in. utworzenie instytucji Rzecznika Finansowego, który ma pomagać konsumentom w ochronie związanej z działalnością podmiotów rynku finansowego.