Edukacja wobec przemocy domowej. Jak i czego uczyć, by było lepiej

Przemoc jest przestępstwem. A jednak za sprawą wciąż żywych mitów i stereotypów bywa społecznie akceptowana, a nawet uznawana za skuteczne narzędzie wychowawcze. Dlatego tak ważna jest edukacja.

Według Amnesty International edukacja antyprzemocowa w szkołach powinna być filarem systemu przeciwdziałania przemocy. Czym jednak konkretnie jest edukacja antyprzemocowa? I jak popularyzować wiedzę pozwalającą korzystać z dobrodziejstw ustawy antyprzemocowej?

Przemoc domowa nie jest prywatną sprawą i musi być przedmiotem edukacji

W pracy „O edukację przeciwko przemocy” Justyna Bojanowicz i Ewa Gawryś jasno podkreślają, że tak długo, jak przemocowe zachowania w rodzinie będą traktowane jako prywatne sprawy, przemoc domowa nadal będzie się mieć dobrze. Dlatego niezbędna jest zmiana postaw i świadomości społecznej oraz dostęp do informacji o lokalnych zasobach wsparcia i sposobach reagowania na sytuacje przemocy domowej.

Jednym z najważniejszych polskich zasobów w kontekście przeciwdziałania przemocy domowej, który powinien być przedmiotem edukacji, jest ustawa z 30 kwietnia 2020 r. Dlaczego wiedza na jej temat powinna być popularyzowana? Ponieważ właśnie wspomniana ustawa wprowadza bardzo ważne dla walki z przemocą domową narzędzia, takie jak izolacja sprawcy przemocy domowej od osób dotkniętych przemocą.

Co ważne, pod koniec czerwca 2023 r. w życie weszła przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości ustawa antyprzemocowa 2.0, która rozszerza zakres ochrony osób dotkniętych przemocą domową. Wśród nowych rozwiązań, o których warto wiedzieć, znajdują się przepisy zakazujące sprawcom przemocy domowej nachodzenia swoich ofiar także poza miejscem zamieszkania, np. w pracy czy w szkole. Zakaz kontaktu obejmuje zaś również komunikację telefoniczną oraz online. To bardzo ważne zmiany, bowiem – jak podkreślają eksperci – przemoc bywa niesłusznie utożsamiana wyłącznie z aspektem fizycznym, podczas gdy ma ona także m.in. wymiar psychologiczny, w tym werbalny.

Edukacja w zakresie przeciwdziałania zjawisku przemocy domowej – działania Funduszu Sprawiedliwości

Fundusz Sprawiedliwości realizuje szereg projektów edukacyjnych skierowanych zarówno do dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych. Projekty, prowadzone przez organizacje pozarządowe, mają często charakter wieloletni, co pozwala na dotarcie do szerszego grona odbiorców oraz systematyczną realizację założonych planów.

Jednym z najważniejszych tematów poruszonych podczas warsztatów, szkoleń czy zajęć profilaktycznych, organizowanych w ramach projektów finansowanych ze środków Funduszu Sprawiedliwości, jest szeroko rozumiana edukacja w zakresie przeciwdziałania zjawisku przemocy, w tym przemocy domowej. Jest skierowana zarówno do mieszkańców dużych miast, jak i mniejszych miejscowości. Kształtowanie, w szczególności wśród młodych osób, kontroli nad własnymi emocjami zarówno w przestrzeni wirtualnej, jak i kontaktach interpersonalnych, jest istotnym czynnikiem zmniejszającym zachowania przemocowe. Młodzież często jest zainteresowana tematyką, sposobami wyjścia z sytuacji ostrego kryzysu, z sytuacji bycia osobą pokrzywdzoną, możliwościami uzyskania wsparcia, a także konsekwencjami działań niezgodnych z prawem. Wskazanie młodym osobom konsekwencji pozytywnych zachowań oraz odniesienie zjawiska do realnego życia ma wpływ na postawę młodych osób oraz wyposaża ich w narzędzia umożliwiające im unikanie sytuacji przemocowych.

Projekty w zakresie zapobiegania przestępczości, realizowane ze środków Funduszu Sprawiedliwości, często mają charakter interdyscyplinarny. Do przykładowych obszarów działań i celów projektów finansowanych ze środków funduszu możemy zaliczyć projekt realizowany przez Towarzystwo Salezjańskie w Warszawie. W jego toku udzielono pomocy zarówno psychologicznej, jak i psychoterapeutycznej ok. 700 dzieciom i młodzieży zagrożonej zjawiskiem przestępczości.

Kolejnym z projektów jest inicjatywa realizowana przez Akademię Sportu Artura Siódmiaka, której głównym celem jest propagowanie pozytywnych postaw społecznych, głównie podopiecznych MOW oraz zakładów poprawczych. Powyższe działania są realizowane poprzez uświadomienie szkód społecznych, zdrowotnych i prawnych, jakie wynikają ze spożywania alkoholu, narkotyków, dopalaczy, a przede wszystkim wchodzenie na drogę w konflikt z prawem. Przedstawione działania i realizowany program zgodnie z przyjętymi założeniami zapewnia młodzieży szansę na lepszą przyszłość, poprzez wykorzystanie ich potencjału. Praca z taką młodzieżą jest wymagająca, ale doświadczenie uczy, że tam, gdzie napotyka się liczne przeszkody, można zazwyczaj spodziewać się większych owoców.

Edukacja antyprzemocowa a Ministerstwo Sprawiedliwości

Także Ministerstwo Sprawiedliwości stawia za cel propagowanie idei edukacji prawnej społeczeństwa, głównie poprzez organizowanie programów, projektów, wykładów i innych inicjatyw pomagających w dotarciu do jak największej liczby obywateli. Ministerstwo koncentruje się na osobach młodych, które są szczególnie narażone na negatywne zjawiska braku dostępu do systemowej edukacji prawnej. Dlatego, wykorzystując współczesne narzędzia, opracowano przestępne materiały lekcyjne m.in. „Lekcje o pomocy pokrzywdzonym”, „Lekcje o nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim”, „Narkotyki – co ci grozi”, „Naruszenie prawa – niezbędnik dla dzieci i młodzieży” i wiele innych.

Są to programy edukacyjne skierowane do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W trakcie lekcji uczniowie dowiadują się m.in.: jakie są regulacje prawa karnego, przeanalizują statystyki czynów zabronionych, dowiedzą się, gdzie szukać pomocy, w sytuacji gdy staną się ofiarami przestępstwa lub będą jego świadkami. Czas potrzebny na realizację pojedynczych zajęć wynosi jedną godzinę lekcyjną. Materiały zawierają prezentację, skrypt oraz scenariusz zajęć, na podstawie których nauczyciel lub pedagog szkolny może przeprowadzić samodzielnie lekcje.

Reagując na bieżące wydarzenia, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało poradnik – „Przestępstwa – jak się przed nimi uchronić?”. Przedmiotowe materiały były odpowiedzią na skrajnie negatywne i bulwersujące wydarzenia z udziałem dzieci i młodzieży (zarówno w kontekście przemocy szkolnej, jak i domowej). Tematyka zajęć jest stale uzupełniana o nowe lekcje. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem kompleksowych materiałów lekcyjnych na temat „Przestępstwa seksualne – jak się przed nimi chronić? – kompendium dla dzieci i młodzieży”.

Stop obojętności

Renata Szczepanik i Joanna Wawrzyniak w książce „Różne spojrzenia na przemoc” zwracają uwagę na często spotykaną wśród obserwatorów przemocy w rodzinie obojętność. Przejawia się ona w milczeniu i braku reakcji. Ewentualna interwencja jest postrzegana przez część świadków przemocy jako „wtrącanie się w nie swoje sprawy”.

Ale bierność sąsiadów wobec przemocy bywa także skutkiem braku wiedzy – jak zareagować, jak się zachować, co można zrobić, do kogo się zwrócić, aby skutecznie pomóc ofierze. Z tego samego powodu część osób nie potrafi się zdobyć na reakcję wobec szkodliwej, poniżającej wypowiedzi kolegi z pracy, np. takiej, która utrwala stereotypy na temat kobiet. A jest to przecież jedna z form przemocy słownej.

Edukacja antyprzemocowa musi więc zawierać w sobie zarówno wiedzę teoretyczną, jak i praktyczną. Musi uczyć o szkodliwości przemocy oraz reakcji na nią, np. za pomocą odgrywania scenek, które pomagają przećwiczyć pewne odpowiedzi i zachowania.

Antyprzemocowa edukacja dzieci. Trzy złote zasady rozmów z najmłodszymi

1. Częściej, ale krócej

Jeden, nawet najdłuższy wykład absolutnie nie rozwiązuje sprawy antyprzemocowej edukacji dziecka. Wręcz odwrotnie. Rozmowy na ważne tematy, które przekazują najmłodszym cenną wiedzę (np. dotyczą zachowania w awaryjnej sytuacji czy alarmowego numeru telefonu), powinny odbywać się często. Równocześnie jednak nie powinny trwać zbyt długo. Ilość informacji, jaką najmłodsi są w stanie jednorazowo przyswoić, nie jest nieograniczona. Dlatego, zwłaszcza najważniejsze kwestie, powinny powracać w regularnych rozmowach.

2. Prostym językiem

O trudnych rzeczach należy dzieciom mówić w prosty sposób. To bardzo ważne, by dziecko rozumiało słowa, jakie padają. Mówiąc najmłodszym o przemocy domowej nie powinniśmy silić się na akademicki wykład. Taka rozmowa wcale nie powinna się szczególnie różnić od tej, jaką prowadzi się z dzieckiem przy okazji podwyższonej temperatury, zgubionego plecaka czy nawet pomysłów na film podczas wspólnego seansu wieczorem.

3. Przy okazji

Ważne, by rozmowy na temat przemocy odbywały się w niewymuszonej sytuacji. Dobrze, żeby dziecko miało na nie przestrzeń fizyczną i psychiczną. Nie wybierajmy więc na nie dnia, w którym akurat źle się czuje lub czymś się martwi. Dobrze też, żeby odbywały się niejako „przy okazji”. Być może dziecko samo opowie o jakiejś przemocowej sytuacji ze szkoły. Może czegoś się wystraszy. A może zobaczy przemoc w filmie. Każdą z tych sytuacji dobrze z dzieckiem omówić.

partner projektu: