Pierwsze czytanie rządowego projektu odbyło się pod koniec sierpnia 2014 roku. Sejm nie zgodził się wtedy na odrzucenie go, o co wnioskował PiS. Posłowie PiS zarzucali, że projekt jest chaotyczny i nieczytelny; podkreślali, że propozycja ma na celu wprowadzenie zmian w ponad 45 ustawach wzajemnie ze sobą niepowiązanych.
Szef podkomisji, która pracowała nad projektem, Waldy Dzikowski (PO) przypomniał w środę podczas drugiego czytania projektu, że został on opracowany przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji na podstawie tzw. białej księgi metropolitalnej.
Dzikowski podkreślił, że zapisy projektowanej noweli - bardzo rozległej - rozpatrywano blokami, dotyczącymi: podatków i opłat lokalnych; ustroju samorządowego - przede wszystkim w temacie centrów usług wspólnych; związków między gminą a powiatem; ochrony przyrody i przepisów przejściowych. Dzikowski stwierdził, że prace koncertowały się na doprecyzowywaniu zapisów projektu, natomiast zasadnicze kwestie nie uległy zmianie.
Według niego, nowela będzie stanowić "dobry prezent na 25 lecie samorządu" dla wszystkich, bez względu na "kolor polityczny".
Projekt poprze klub PO, który zaproponował niewielkie poprawki. Jak powiedziała posłanka Halina Rozpondek (PO) nowela wprowadza wiele "istotnych i dobrych zmian", szczególnie jeśli chodzi o łączenie się samorządów i centra usług wspólnych. Ponadto - mówiła - uściśla i porządkuje dotychczasowe przepisy.
Rządową propozycje popiera też PSL. Jak mówił poseł ludowców Tomasz Makowski powinna ona wejść w życie jak najszybciej, bo - jego zdaniem - przyczyni się do szybkiego rozwoju samorządów.
Niezadowolony z obecnego kształtu noweli jest PiS. Jak mówił poseł tego klubu Stefan Strzałkowski, nie gwarantuje ona interesów mieszkańców gmin. Zaznaczył, że PiS szczególnie nie podobają się zapisy ws opłat dotyczących terenów zalesionych.
O spójność przepisów obejmujących bardzo różne dziedziny życia samorządowego obawia się SLD; klub docenia jednak zalety płynące z łączenia się gmin oraz powstania centrów wspólnych. Dlatego - mówił poseł SLD Zbyszek Zaborowski - jego klub wstrzyma się od głosu.
Podobnie - jak powiedział poseł Jan Ziobro - zachować ma się klub Zjednoczona Prawica. Według niego projekt tylko częściowo odzwierciedla kwestia ważne dla obywateli w relacjach z samorządami. Za trafne rozwiązanie Ziobro uznał możliwość tworzenia centrów usług wspólnych.
Proponowana nowela wprowadza zachęty do dobrowolnego łączenia jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z propozycją połączone gminy o niższych dochodach będą mogły (w okresie 5 lat po połączeniu) uzyskać wzrost udziału w PIT nawet o 10 punktów procentowych (aktualnie jest to 5 pp).
W myśl projektu gmina powstała w wyniku połączenia dwóch lub więcej gmin będzie miała wszystkie prawa i obowiązki połączonych gmin, w tym prawa i obowiązki wynikające z zezwoleń, koncesji oraz innych aktów administracyjnych. Organy gminy powstałej w wyniku połączenia dwóch lub więcej gmin staną się organami właściwymi lub stronami wszczętych i niezakończonych postępowań administracyjnych i sądowych.
Projekt zakłada, że samorządy będą mogły również tworzyć tzw. centra usług wspólnych. Oznaczać to będzie, że np. szkoły, przedszkola czy ośrodki pomocy społecznej na terenie jednej gminy będą mogły mieć np. wspólną księgowość. Takie samorządowe centra obsługi będą się też mogły łączyć i wspólnie prowadzić np. księgowość szkół czy przedszkoli z kilku gmin.
Zgodnie z projektem zmienia się też sposób wyliczania opłat za usunięcie drzew i krzewów. Obniżone zostaną wysokości kar administracyjnych (wysokość kary administracyjnej będzie w wysokości podwójnej, a nie potrójnej opłaty za usunięcie drzewa lub krzewu) oraz wprowadzona ma być możliwość umorzenia części nałożonej kary administracyjnej w szczególnych przypadkach.
Projekt nowelizacji wprowadza też zmiany w przepisach ustawy o podatku od spadków i darowizn (opodatkowane zostaną także niektóre przypadki zniesienia współwłasności na rzecz współwłaścicieli), ustawy o podatku rolnym (określone zostaną przeliczniki m.in. dla rowów, gruntów rolnych zabudowanych, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych).