Subskrybuj nas na Youtube
Likwidując mieszkanie po zmarłym dziadku, rodzina odnalazła kilka sporządzonych przez niego testamentów. Zaskoczyło to wszystkich, ponieważ zmarłego aż do końca uważali za sprawnego umysłowo. Natomiast ostatnia wola dziadka przedstawiona w poszczególnych dokumentach różniła się dosyć istotnie. Powoływał do dziedziczenia różnych krewnych, niektórym raz zapisywał cały majątek, zaś w innym dokumencie wydziedziczał ich. Tylko niektóre testamenty były opatrzone datą. Jak ustalić, który jest ważny i kto dziedziczy po dziadku? Czy spadkobiercy mogą wybrać testament, który im najbardziej odpowiada?
O tym, który testament jest ważny i kto dziedziczy, zadecyduje sąd po ustaleniu, jaka była rzeczywista wola zmarłego. Będzie to sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a gdy nie da się go ustalić w Polsce, to sąd właściwy dla miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy albo jego część.
Spadkobierca ustawowy (np. dziecko lub małżonek spadkodawcy) albo spadkobierca powołany do dziedziczenia w jednym z testamentów, a nawet inna osoba mająca w tym interes prawny, powinna wnieść do tego sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu. Musi poinformować w nim, że spadkodawca pozostawił kilka testamentów i przedstawić je w sądzie, albo wskazać w czyim posiadaniu się znajdują. Sąd wówczas wezwie tę osobę do złożenia ich w wyznaczonym terminie. Obowiązek ten dotyczy wszystkich testamentów, również odwołanych przez testatora.
Testament może zostać złożony także u notariusza. Sąd albo notariusz otwierają i ogłaszają wszystkie testamenty jednego spadkodawcy. Z tych czynności sporządzany jest protokół, w którym zamieszcza się m.in. informację o nieopatrzeniu testamentu przez testatora datą.
Sąd dokładnie zapoznaje się z treścią zgłoszonych testamentów i ocenia, które nie są ważne z przyczyn formalnych (np. jeśli zostały napisane na maszynie, a tylko własnoręcznie podpisane). Sąd przede wszystkim ustali, w jakiej kolejności zostały sporządzone testamenty i sprawdzi, które zawarte w nich rozporządzenia zostały w późniejszych dokumentach odwołane w całości lub w części. Skuteczne odwołanie wcześniejszego testamentu nastąpi tylko wówczas, gdy późniejszy jest ważny. Gdy niektóre testamenty nie mają daty i nie da się jej ustalić, to sąd może uznać, że są bezskuteczne. Podobnie postąpi wówczas, gdy kilka testamentów zostało sporządzonych tego samego dnia, ale bez wskazania godziny (której nie da się ustalić), a w dodatku zawierają sprzeczne rozporządzenia.
Testator może bowiem aż do śmierci w każdej chwili zmieniać swoją ostatnią wolę. Jednakże odwołując poprzednią, musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, a oświadczenie w tej sprawie złożyć osobiście, ale nie pod wpływem błędu, groźby lub w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji.
W polskim prawie nie ma przepisów, które wskazywałyby, jak należy odwołać testament. W praktyce odbywa się to więc w różny sposób, np. testator może wcześniejszy dokument zniszczyć albo pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (np. od całości oderwać tę część własnoręcznie napisanego dokumentu, na której widniał jego podpis). Sporządzając nowy, może w nim zaznaczyć, że poprzedni odwołuje w całości albo w części. Jeżeli w nowym tego nie zrobi, to odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego dokumentu, których nie można pogodzić z treścią nowego. Testament można odwołać w innej formie niż ta, w której został sporządzony, np. notarialny można odwołać we własnoręcznie sporządzonym.
Podstawa prawna
Art. 946–947 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r. poz. 121). Art. 646–651 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 101). Orzeczenie Sądu Najwyższego z 28 września 2000 r., sygn. akt IV CKN 105/00.