Subskrybuj nas na Youtube
- Co do zasady katalog praw i gwarancji przysługujących nieletniemu w toczącym się wobec niego postępowaniu jest uregulowany w przepisach ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich - mówi adwokat dr Bogumił Zygmont adiunkt w Katedrze Prawa Karnego Uczelni Łazarskiego.
/>
Helsińska Fundacja Praw Człowieka zwraca uwagę na pogarszanie się standardów procesowych w sprawach przeciwko nieletnim. Czy problemy wynikają ze złych przepisów, czy złego ich stosowania?
Przede wszystkim z niestosowania obowiązujących przepisów. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. na pewno nie należy do łatwych w stosowaniu. Jest to ustawa hybrydowa, bo jej przepisy regulują zarówno kwestie materialno-prawne, procedurę, jak również stadium wykonawcze. Jednak nie regulują tych zagadnień w sposób kompleksowy, np. w kwestii zasad odpowiedzialności nieletniego za czyn karalny odsyłają do części ogólnej kodeksu karnego, w przypadku prowadzonego postępowania odsyłają do k.p.c., a w pewnym zakresie do k.p.k. Sędzia musi więc sprawnie poruszać się w obu tych reżimach prawnych, jak również na bieżąco śledzić zmiany zarówno w prawie nieletnich, jak i w aktach prawnych, do których ono odsyła. Dlatego dochodzi niekiedy do naruszeń tak podstawowych gwarancji i praw, jak prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, prawo do odmowy składania wyjaśnień, prawo do wysłuchania przez sąd przed pozbawieniem wolności.
Jaki wpływ na przestrzeganie gwarancji procesowych ma to, że co do zasady postępowania oparte są na procedurze cywilnej?
Co do zasady katalog praw i gwarancji przysługujących nieletniemu w toczącym się wobec niego postępowaniu jest uregulowany w przepisach ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W związku z tym odpowiednie stosowanie w tym postępowaniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie ma dla tej kwestii tak istotnego znaczenia. Problem polega na tym, że ujęty w przepisach ustawy zespół praw i gwarancji procesowych nieletniego jest niewystarczający. Przykładowo nie przewidziano wśród nich zasady domniemania niewinności czy obligatoryjnego udziału w rozprawie każdego nieletniego pozbawionego wolności. Może zdarzyć się więc tak, że sąd orzeka w sprawie nieletniego, którego udział w procesie jest wyłącznie nominalny.
Czy to oznacza konieczność nowelizacji?
Niedawno, bo ponad rok temu, została ona gruntownie znowelizowana. Niestety zmiany, które miały dostosować prawo nieletnich do standardów Konwencji Europejskiej, zamiast wzbogacić katalog praw i gwarancji procesowych, de facto przyniosły odwrotny skutek. Dlatego zmiany aktualnie obowiązującego stanu prawnego wydają się konieczne. Z pewnością należy poszerzyć katalog gwarancji procesowych przysługujących nieletniemu sprawcy czynu karalnego. Wydaje się, że można byłoby to zrobić poprzez wprowadzenie przepisu, iż do nieletniego mają zastosowanie przepisy o oskarżonym. Uzasadnione byłoby również wprowadzenie obrony obligatoryjnej w każdej sprawie prowadzonej przeciwko nieletniemu o czyn karalny, co gwarantowałoby równość broni stron procesowych oraz czyniło realnym korzystanie z prawa do obrony. Docelowo należałoby też rozważyć kompleksowe uregulowanie prawa nieletnich w jednym akcie prawnym.
