Przepisy nie wskazują, w jaki sposób osoba prawna, ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych, powinna wykazać, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie – wskazuje w pytaniu prawnym wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy.
Stan faktyczny
Sprawa trafiła do TK w związku z wnioskiem spółki z o.o. o zwolnienie jej od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Sąd Rejonowy oddalił go, gdyż pozwana nie wykazała, że nie dysponuje dostatecznymi środkami na poniesienie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika i kosztów sądowych. W skardze na to orzeczenie spółka wskazała, że brak profesjonalnego pełnomocnika uzasadnia niekompletność argumentacji w sprawie. I załączyła m.in. bilans z 2013 r., jednostronny rachunek zysków i strat z 2013 r. oraz sprawozdanie z działalności.
Sąd rozpoznający skargę powziął jednak wątpliwości, czy art. 117 par. 3 kodeksu postępowania cywilnego, w zakresie, w jakim nakłada na osoby prawne ciężar prawny wykazania braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, jest zgodny m.in. z konstytucyjną zasadą równości. Ponadto sąd zapytał TK, czy zasady tej nie narusza art. 103 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2010 r. nr 90, poz. 594 ze zm.). Chodzi o to, że przepis ten nakłada na osoby prawne obowiązek wykazania, że nie są w stanie ponieść kosztów sądowych. Trybunał będzie musiał również ocenić, czy obie te regulacje, w zakresie, w jakim nie przewidują procedury wezwania do uzupełnienia wniosku, gdy podane dane są niewystarczające do oceny okoliczności, nie naruszają ustawy zasadniczej.
Zróżnicowanie sytuacji
Sąd pytający wskazuje, że wskazane regulacje prowadzą do zróżnicowania stron w zależności od statusu prawnego. Są więc niezgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji (zasada równości). Chodzi o to, że osoby prawne muszą wykazywać, że nie mają dostatecznych środków na pełnomocnika lub na pokrycie kosztów sądowych. Tymczasem osoby fizyczne wystarczy, że złożą w sądzie oświadczenie, z którego będzie wynikało, że nie są w stanie opłacić wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego czy też uiścić kosztów procesu bez uszczerbku utrzymania dla siebie i rodziny. Tak bowiem stanowi art. 117 par. 1 i 2 k.p.c.
Sąd pytający stawia także tezę, że zaskarżone przepisy k.p.c. są niezgodne z art. 45 ust. 1 konstytucji. Zgodnie z nim każdy ma prawo do sprawiedliwego procesu, a przywołane przepisy k.p.c. nie realizują tej zasady, gdyż osoba prawna nie ma realnej możliwości przedstawienia swych racji. Ustawodawca bowiem nie dookreślił, w jaki sposób powinna ona wykazać, że nie ma dostatecznych środków na opłacenie pełnomocnika czy też poniesienie kosztów procesu. Ponadto rygorystycznie odrzuca się możliwość uzupełnienia dokumentów, gdy te przedstawione przez wnioskodawcę są niepełne bądź gdy sąd ma wątpliwości np. co do ich kompletności.
