Koniec turystyki upadłościowej? Nowelizacja łagodzi przepisy o upadłości konsumenckiej

Ogłoszenie upadłości to dla wielu polskich przedsiębiorstw jedyna szansa na uporanie się ze swoim zadłużeniem. Coraz częściej bankrutują też osoby fizyczne w ramach tzw. upadłości konsumenckiej. Jak podaje InfoDług na przestrzeni siedmiu lat nieuregulowane w terminie zadłużenie naszych gospodarstw domowych nieustannie wzrasta, co przekłada się na zwiększenie zainteresowania Polaków instytucjami upadłości konsumenckiej. Taki stan rzeczy skutkuje także upowszechnieniem się w obrocie prawnym zjawiska turystyki upadłościowej (ang. forum shopping), polegającego na ogłaszaniu upadłości w krajach o bardziej korzystnych dla dłużników przepisach upadłościowych. Jako raj dla niewypłacalnych dłużników, reklamowany szeroko w mediach przedstawiana jest, zaś Anglia. Odpowiedzią polskiego ustawodawcy na zjawisko forum shopping ma być wchodząca w życie od nowego roku nowelizacja przepisów o upadłości konsumentów. W założeniu nowe regulacje mają ułatwić ogłaszanie bankructwa, a co najważniejsze, w skrajnych przypadkach, jeżeli dłużnik nie będzie w stanie dokonać żadnych spłat sąd umorzy jego zobowiązania. Pomimo wyraźnej liberalizacji polskiej upadłości konsumenckiej nadal nie jest ona tak korzystna dla dłużników jak w Anglii.

Ogłoszenie upadłości w innym kraju Unii Europejskiej nie jest jednak takie proste. Aby ogłosić upadłość według przepisów obcego państwa trzeba wykazać, że to właśnie na jego terenie znajduje się nasz „ośrodek interesów życiowych” (w skrócie ang. COMI). Rada definiuje to pojęcie jako miejsce, w którym dłużnik zazwyczaj zarządza swoją działalnością i jako takie jest rozpoznawalne przez osoby trzecie. W odniesieniu zaś do upadłości osób prawnych ustawodawca europejski ustanowił dodatkowe domniemanie zgodnie, z którym COMI znajduje się w miejscu siedziby określonej w statucie. Z pozoru jasne przepisy nastręczają w praktyce wielu trudności zarówno sądom poszczególnych państw jak ich wierzycielom. W obrębie europejskiej regulacji zarysowały się dwa modele stosowane przez sądy przy ustalaniu prawa właściwego dla ogłoszenia upadłości osób prawnych. Według pierwszej tzw. teorii wewnętrznej (ang. mind of management) COMI znajduje się tam gdzie podejmowane są zasadnicze, strategiczne i wiodące decyzje dotyczące działalności dłużnika. W opozycji do tej koncepcji, przodującej głównie w orzecznictwie angielskim, stoi teoria obiektywna w myśl, której główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika znajduje się w miejscu, które za takie uznane jest przez jego wierzycieli z uwzględnieniem całokształtu innych okoliczności takich jak miejsce gdzie dłużnik zatrudnia pracowników, posiada rachunek bankowy czy prowadzi księgi rachunkowe. Druga z koncepcji spotkała się z aprobatą Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który w sprawie Eurofood-Parlamalat. Podobne zapatrywanie wyraził polski Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 2011 roku słusznie argumentując, że przyjęcie teorii mind of management znacznie ułatwiałoby dłużnikom działanie w ramach forum shopping poprzez przenoszenie centrum zarządzania spółki.

Nieco inaczej sprawa wygląda w odniesieniu do określenia COMI osób fizycznych. Przykładowo zgodnie z orzecznictwem sądów brytyjskich, aby osoba fizyczna mogła zbankrutować musi wykazać, że była rezydentem Wielkiej Brytanii od co najmniej 6 miesięcy przed złożeniem wniosku. Zgodnie jednak z wykładnią Rozporządzenia Rady COMI osoby fizycznej powinno być raczej ustalane według miejsca gdzie dłużnik zazwyczaj zarządza swoimi sprawami ekonomicznymi i tak też to miejsce postrzegane jest przez osoby trzecie. Przez pojęcie zarządzania swoimi interesami należy w większości przypadków rozumieć wykonywanie pracy, otrzymywanie wynagrodzenia i regulowanie swoich zobowiązań przez osobę fizyczną. Niezależnie od tego gdzie będziemy chcieli uwolnić się z długów, zawsze trzeba mieć więc na uwadze, że będziemy musieli wykazać gdzie znajduje się nasz ośrodek interesów życiowych, co nie zawsze będzie zadaniem bezproblemowym.