Dawniej projektanci przygotowywali dwie kolekcje rocznie: na wiosnę i lato - jedną oraz na jesień i zimę - drugą. Obecnie tylko nieliczni przedsiębiorcy nadal funkcjonują według takiego rytmu. Firmy oferujące tzw. fast fashion czy potocznie „sieciówki” wprowadzają na rynek nowe kolekcje przez cały rok, w odstępach kilkutygodniowych. Nieustanna zmienność tak bardzo charakterystyczna dla tej branży powoduje konieczność przyjęcia określonej strategii w celu ochrony produktów danej firmy.

Dla porównania - wzornictwo mebli czy samochodów, choć także podlegające zmianom, charakteryzuje się jednak mniejszą ich dynamiką. Oznacza to, że na przykład strategia ochrony praw własności intelektualnej przyjęta dla firmy z branży meblarskiej niekoniecznie będzie właściwa dla firmy odzieżowej.

Efektywna strategia w zakresie ochrony własności intelektualnej powinna uwzględniać specyfikę sektora, w którym działa dana firma, jej model biznesowy, profil i zakres terytorialny działalności, docelowy krąg odbiorców, koszty wytworzenia towarów czy ich rynkową żywotność. Inna bowiem powinna być strategia ochrony produktów firmy o zasięgu międzynarodowym oferującej towary luksusowe (a przez to narażone na ich podrabianie na masową skalę) a inna lokalnej firmy oferującej wąski asortyment produktów. Dlatego też każda firma powinna stworzyć i stosować strategię najbardziej optymalną z jej punktu widzenia. Może ona polegać na działaniach sformalizowanych, np. rejestracji znaku towarowego, jak i działaniach niewymagających dopełnienia formalności w postaci rejestracji (np. ochrona na podstawie prawa autorskiego, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czy ochrona niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego).

Dla przeważającej większości firm niezwykle istotne znaczenie ma znak towarowy. Rolą znaku towarowego jest odróżnianie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znak może być także nośnikiem reklamy. To właśnie znaki towarowe – zwłaszcza znaki renomowane - stanowią główne aktywa wielu firm, a nie lokale czy urządzenia. Znak wzmacnia więź klienta z firmą, kształtuje atrakcyjny wizerunek firmy, kreuje wartość marki lub umacnia jej renomę. Znak towarowy niekoniecznie musi oznaczać najwyższą jakość towaru. Istotne jest to, że widząc dane logo (znak towarowy) klient automatycznie kojarzy je z określonym przesłaniem (np. marka ekskluzywna, dostępna tylko dla najbardziej zamożnych czy marka skierowana do młodzieży o przystępnych cenach). Wybór krajów, w jakich firma chce chronić swój znak towarowy powinien być uzależniony od aktualnych i planowanych rynków zbytu. Przykładowo, jeśli polska firma odzieżowa eksportuje towary do krajów Europy Środkowo – Wschodniej i zamierza w najbliższych latach rozszerzyć rynki zbytu o kolejne kraje Unii, powinna rozważyć rejestrację wspólnotowego znaku towarowego.

Wzornictwo - klucz do sukcesu. Chroń je

Podstawową rolę w modzie odgrywa wzornictwo i może być ono kluczem do sukcesu. W zależności od potrzeb konkretnej firmy, jej wzory mogą być chronione na drodze formalnej jako zarejestrowane wzory przemysłowe lub bez rejestracji: jako niezarejestrowane wzory wspólnotowe lub jako utwory w rozumieniu prawa autorskiego. Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Aby wzór przemysłowy mógł być objęty ochroną musi być nowy i posiadać indywidualny charakter. Przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru należy brać pod uwagę zakres swobody twórczej przy tworzeniu wzoru. Przy małym marginesie swobody twórczej już stosunkowo niewielkie różnice pomiędzy wzorami wystarczą dla uznania, że wzór posiada indywidualny charakter. Przykładowo - projektant t-shirte’a z uwagi na jego typowe elementy dysponuje znacznie mniejszym zakresem swobody twórczej niż projektant sukni ślubnej czy wieczorowej.

Firma wytwarzająca wzory przemysłowe o średniej lub długiej żywotności rynkowej (np. wzory tkanin, projekty odzieży klasycznej, która „nie wychodzi z mody” po jednym sezonie) powinna rozważyć rejestrację takich wzorów. Poprzez rejestrację wzoru przemysłowego przedsiębiorca nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze objętym rejestracją (np. na terytorium Polski, na terytorium Unii Europejskiej). Natomiast firmy oferujące towary o krótkiej żywotności rynkowej powinny korzystać przede wszystkim z ochrony, jaką zapewnia niezarejestrowany wzór wspólnotowy. Jak sama nazwa wskazuje, ochrona ta nie wymaga dopełnienia żadnych formalności rejestracyjnych, a więc nie wymaga także ponoszenia opłat. Ochrona wzorów niezarejestrowanych została wprowadzona z myślą o sektorach gospodarki, które tworzą znaczne liczby wzorów, które często się zmieniają i ich żywotność rynkowa jest krótka. Branża mody jest właśnie jednym z takich sektorów. Okres ochrony wzoru niezarejestrowanego jest krótki i wynosi 3 lata (dla porównania ochrona wzoru zarejestrowanego może trwać 25 lat). Założenie jednak jest takie, że ponieważ żywotność samego produktu, w którym wzór jest zawarty, jest krótka – wzór nie wymaga długoletniej ochrony, a 3 lata są okresem wystarczającym.

Deseń materiału, torebki, biżuteria, kostiumy teatralne - to utwory chronione przez prawo

Inną atrakcyjną formą ochrony produktów z branży mody jest ochrona na gruncie prawa autorskiego, która powstaje automatycznie w momencie stworzenia utworu i nie wymaga dopełniania formalności np. w postaci rejestracji czy ponoszenia jakichkolwiek kosztów. Utworem jest bowiem każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworami mogą być na przykład desenie materiału, torebki, biżuteria, kostiumy teatralne. To, czy dany produkt może być uznany za utwór musi być badane w każdym indywidualnym przypadku. Wracając do przytoczonego powyżej przykładu, trudniej będzie uznać za utwór zwykły biały T-shirt, bez elementów dodatkowych czy oryginalnego deseniu, a łatwiej - suknię ślubną. Aby dany wzór mógł podlegać ochronie prawnoautorskiej, musi być ustalony w jakiekolwiek postaci (np. jako szkic czy jako gotowe ubranie). Prawo autorskie nie chroni bowiem idei ani pomysłów. Dopóki będą one tylko w umyśle projektanta – nie podlegają ochronie, muszą zostać uzewnętrznione.

Statystycznie dla większości firm z branży modowej mniejsze znaczenie ma ochrona wynalazków i wzorów użytkowych, ponieważ nie kreują one takich rozwiązań w toku swojej działalności. Istnieją jednak firmy innowacyjne, tworzące a następnie chroniące np. nowe rodzaje materiałów czy nowe rozwiązania w odzieży sportowej (np. strój sportowy wyposażony w licznik kalorii spalonych podczas treningu, pokonanego dystansu czy mierzący ciśnienie i tętno podczas ćwiczeń). Warto pamiętać, że prawo, choć niedoskonałe, dostarcza różnych narzędzi pozwalających na stworzenie ochrony jak najbardziej dopasowanej do potrzeb konkretnej firmy.

Autor: mecenas Wioletta Januszczyk, radca prawny i partner w kancelarii Grykowski i Januszczyk Spółka Partnerska Adwokata i Radcy prawnego