Kiedy otrzymamy wezwanie do sądu w sprawie karnej wówczas właściwe dla naszej sytuacji będą przede wszystkim przepisy rozdziału 21 Kodeksu postępowania karnego. Wezwanie oznacza, że mamy obowiązek stawienia się w oznaczonym miejscu i czasie oraz złożyć zeznania.

Czasem możliwe jest i wskazane, by przesłuchanie odbyło się na odległość przez system transmisji obrazu i dźwięku. Wówczas w miejscu naszego pobytu towarzyszyć nam będzie osoba wyznaczona przez sąd (np. urzędnik sądowy). Przesłuchanie może odbyć się także w miejscu naszego pobytu, jeśli stan zdrowia lub inne przeszkody nie pozwalają na stawienie się w sądzie.

Istnieje szereg sytuacji i funkcji, które mogą wyłączyć możliwość zeznawania w roli świadka (np. tajemnica spowiedzi, adwokacka, immunitet dyplomatyczny). Dotyczy to jedynie wybranych zawodów, funkcji i okoliczności. Co do zasady istnieje powszechny obowiązek składania zeznań na wezwanie.

Mamy prawo odmówić zeznań, kiedy oskarżonym jest osoba nam najbliższa (także m.in. nasz były małżonek). Mamy także prawo wnieść o zwolnienie nas z obowiązku zeznań lub odpowiedzi na pytanie, kiedy oskarżoną jest osoba nam szczególnie bliska.

Jeśli pytanie może narazić nas lub osobą nam najbliższą na odpowiedzialność karną lub hańbę, wówczas mamy prawo odmówić odpowiedzi na to pytanie.

Jeśli istnieje uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla zdrowia, życia, wolności lub mienia znacznych rozmiarów wówczas sąd może postanowić o objęciu nas postępowaniem w trybie świadka anonimowego. Oznacza to, że dane, które umożliwiłyby zidentyfikowanie nas, będą utajnione a nasze przesłuchanie odbędzie się bez udziału stron.

Świadek małoletni

Jeśli wezwana na świadka osoba w chwili przesłuchania nie ukończyła 15 lat, wówczas przesłuchanie odbywa się co do zasady tylko raz i to przy udziale biegłego psychologa w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach. Dotyczy to postępowań w sprawie przestępstw z użyciem przemocy, groźby bezprawnej, przeciwko wolności, wolności seksualnej, obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece. W takich sprawach jeśli obecność oskarżonego przy przesłuchaniu małoletniego świadka mogłaby być krępująca lub jakkolwiek inaczej oddziaływać negatywnie – wówczas małoletni świadek przesłuchiwany jest zdalnie z wykorzystanie systemów transmisji dźwięku i obrazu.
Sąd w czasie przesłuchania małoletniego świadka może wyłączyć jawność całości lub części rozprawy.

Kiedy można najpóźniej oświadczyć sadowi, że chce się skorzystać z prawa do odmowy złożenia zeznań? Można to zrobić najpóźniej tuż przed pierwszym zeznaniem w postępowaniu. Nasza odmowa skutkuje tym, ze nasze poprzednie zeznania nie będą dowodami.

Przyrzeczenie

Od świadka może być odebrane przyrzeczenie mówienia prawdy i niezatajania znanych faktów. Dotyczy to świadków, którzy ukończą 17 lat, zdają sobie sprawę ze znaczenia przyrzeczenia, nie byli wcześniej karani za krzywoprzysięstwo lub fałszywe oskarżenie oraz nie są podejrzani w danej sprawie lub w sprawie ściśle powiązanej.

Jako świadek w procesie karnym możemy zastrzec nasze dane adresowe wyłącznie do wiadomości sądu lub prokuratora, jeśli istnieje uzasadniona obawa użycia wobec nas lub naszych najbliższych przemocy lub bezprawnej groźby np. ze strony oskarżonego. Wówczas korespondencja sądowa może być kierowana na adres naszego pracodawcy lub inny, który wskażemy.

Sąd może wobec świadka zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, jeśli ma wątpliwości co do stanu psychicznego, rozwoju umysłowego lub zdolności postrzegania wyrażania spostrzeżeń. Świadek takiemu zarządzeniu nie może się sprzeciwić. Nie dotyczy to osób, które skorzystały z prawa do odmowy złożenia zeznań. Z kolei naszej zgody wymagają oględziny ciała, badanie lekarskie lub psychologiczne, które są dokonywane w celach dowodowych.

Zwrot kosztów podróży i utraconego zarobku lub dochodu

Z tytułu stawienia się na rozprawę w charakterze świadka przysługuje nam zwrot kosztów podróży, które musimy wykazać (np. własnym samochodem). Jeśli zachodzi konieczność noclegu, wówczas także przysługuje nam zwrot faktycznie poniesionego kosztu na ten cel. Ponadto mamy prawo do otrzymania zwrotu utraconego zarobku lub dochodu. Analogiczne uprawnienia ma osoba nam towarzysząca, jeśli bez opieki tej osoby nie możemy stawić się na rozprawę.

Kary porządkowe

Jeżeli bez należytego usprawiedliwienia nie stawimy się na wezwanie w charakterze świadka albo opuścimy postępowanie bez zezwolenia, wówczas grozi nam grzywna do 10 tys. złotych. W razie potrzeby, sąd może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka przez policję.

Gdy jesteśmy za granicą

Kiedy przebywamy za granicą, polski sąd może nas wezwać do dobrowolnego stawienia się na rozprawie karnej. Możemy być ponadto przesłuchani przez polskie służby dyplomatyczne lub konsularne w kraju naszego pobytu, a w przypadku braku takich placówek, również przez miejscowy sąd lub prokuraturę w ramach pomocy prawnej między Polską a danym krajem. Aby otrzymać należności musimy złożyć wniosek: ustnie do protokołu w czasie czynności sądowych lub pisemnie w terminie do 3 dni po przesłuchaniu.