Śmierć danej osoby to nie tylko skutki dotykające sfery emocjonalnej bliskich jej osób. To także skutki w sferze prawnej, którą trzeba natychmiast uregulować, zwłaszcza gdy spadkodawca pozostawia po sobie długi. Jednym z takich długów mogą być pozostałe do spłaty raty kredytu, zaciągniętego za życia przez zmarłego.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na spadkobierców. Oznacza to, że po śmierci kredytobiorcy, jego kredyt muszą spłacać spadkobiercy – kredyt bowiem nie ulega umorzeniu, czy anulowaniu.
„Zobowiązanie do zwrotu kredytu wchodzi w skład spadku jako dług spadkowy (art. 922 § 1 KC), przy czym obejmuje on zarówno raty kredytu wymagalnego jeszcze przed śmiercią kredytobiorcy, jak i raty, które stają się wymagalne po tej chwili. Śmierć kredytobiorcy nie wywołuje zmian w treści umowy kredytowej, a tym samym spadkobiercy zobowiązani są do zwrotu kredytu na zasadach określonych w umowie, z uwzględnieniem przewidzianego harmonogramu spłat, chyba że umowa przewiduje automatyczną wymagalność całości kredytu z chwilą jego śmierci. (…) Po śmierci kredytobiorcy bank winien ustalić krąg spadkobierców i wezwać ich do wykonania umowy (…)” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 kwietnia 2018 r., sygn. V ACa 54/17).
Spłata kredytu a ubezpieczenie na wypadek śmierci kredytobiorcy
O konieczności spłaty kredytu przez spadkobierców mówimy oczywiście w sytuacji, gdy kredyt nie został ubezpieczony na wypadek śmierci kredytobiorcy. Jeśli bowiem takie ubezpieczenie by istniało, to wówczas kwota pozostała do spłaty zostanie uregulowana przez ubezpieczyciela i nie obciąża to spadkobierców zmarłego (wszystko zależy od dokładnej treści zapisu stosownej polisy).
Spłata kredytu, gdy brak ubezpieczenia na wypadek śmierci kredytobiorcy
Jeśli ubezpieczenia nie zawarto, spadkobiercy zmarłego kredytobiorcy mają, zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego, trzy rozwiązania:
- odrzucić spadek
- przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (tj. przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi)
- przyjąć spadek wprost (tj. przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi)
Odrzucenie spadku
Jeśli spadkobierca nie chce uiszczać żadnych długów spadkowych, to może spadek odrzucić. Takie rozwiązanie ma sens, gdy pozostały do spłaty kredyt jest na tyle wysoki, że przekracza aktywa masy spadkowej. Trzeba jednak pamiętać, że uprawnienie to jest ograniczone w czasie - oświadczenie o odrzuceniu spadku (także oświadczenie o jego przyjęciu) może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie skutkować będzie przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Należy także mieć na uwadze, że w przypadku odrzucenia spadku, przechodzi on na zstępnych (tj. na dzieci, wnuki) tych, którzy spadek odrzucili. Osoba odrzucająca spadek jest bowiem traktowana tak, jakby otwarcia spadku nie dożyła, a zatem do dziedziczenia dochodzą jej zstępni. Aby i te osoby nie odziedziczyły długu, muszą one także odrzucić spadek. Jeśli są to osoby małoletnie, ich opiekunowie prawni muszą wystąpić ze stosownym wnioskiem do sądu rodzinnego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu tych dzieci.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Można również przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Skutkuje to tym, że spadkobiercy będą spłacać kredyt, ale wyłącznie ze środków pochodzących z aktywów masy spadkowej – w uproszczeniu: kredyt będzie spłacany tylko z tego, co po zmarłym pozostało.
Przyjęcie spadku wprost
Przyjmując zaś spadek wprost, spadkobierca zmarłego kredytobiorcy będzie zobowiązany do spłaty jego kredytu nie tylko ze środków pochodzących z masy spadkowej, ale także, w razie konieczności, ze środków własnych. Będzie tak w sytuacji, gdy pozostały po śmierci majątek nie wystarczy na spłatę kredytu.
Zarówno przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz spadku wprost są dobrym rozwiązaniem, gdy jest szansa, że po spłacie kredytu jeszcze coś z majątku spadkodawcy pozostanie. Przyjęcie spadku wprost jest natomiast dość ryzykowne, gdyż może okazać się, że długów do spłaty pozostaje więcej niż myśleliśmy.
Oświadczenie o przyjęciu spadku
Oświadczenie o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Co istotne, oświadczenia te są nieodwołalne, dlatego musi być to dobrze przemyślana decyzja.
Jeśli spłata kredytu została poręczona, to w przypadku śmierci kredytobiorcy poręczyciel nie zostaje zwolniony ze swej odpowiedzialności. Poręczenie po śmierci pozostaje nadal aktualne, a co za tym idzie, jeśli spadkobiercy nie będą w stanie spłacić kredytu, albo jeśli spadek odrzucą, to wówczas do spłaty kredytu zostanie pociągnięty poręczyciel.
Zobowiązanymi do spłaty kredytu po zmarłym są jego spadkobiercy. Jeśli więc zmarły pozostawił po sobie testament, to właśnie osoby powołane do dziedziczenia w testamencie przejmą dług. Jeśli testamentu nie ma, będą zobowiązani do spłaty spadkobiercy ustawowi.