Rozwód to poważna decyzja, rzutująca niejednokrotnie na życie całej rodziny. Wymaga wszechstronnego rozważenia, gdyż pociąga za sobą wiele skutków. Przed jej podjęciem warto zapoznać się z kilkoma informacjami dotyczącymi procesu rozwodowego.
- Gdzie złożyć pozew rozwodowy?
- Czy sąd może nie udzielić rozwodu?
- Czy trzeba ustalać winnego rozpadu małżeństwa?
- Komu sąd przyzna opiekę nad dziećmi?
Gdzie złożyć pozew o rozwód
Pozew rozwodowy składa się zawsze do Sądu Okręgowego (zgodnie z art. 17 pkt 1 k.p.c.). Trzeba pamiętać, że musi być to wyłącznie Sąd Okręgowy, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli zarazem choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W przypadku gdy brak jest wcześniej wymienionej podstawy do ustalenia właściwości Sądu, wówczas wyłącznie właściwym będzie sąd według miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy zabraknie- sąd według miejsca zamieszkania powoda (zgodnie z art. 41 k.p.c.).
Jaka jest opłata od pozwu
Opłata od pozwu jest stała i wynosi 600 zł (zgodnie z art. 26 ust 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Co istotne, niedopuszczalne jest powództwo wzajemne o rozwód – strona pozwana w sprawie o rozwód może jednak również żądać rozwodu.
Orzeczenie o rozwodzie
Sąd orzeknie o rozwodzie gdy okoliczności sprawy pozwolą na ustalenie, iż między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. Należy mieć na uwadze, że nawet pomimo rozkładu pożycia stron, rozwód w pewnych sytuacjach będzie niedopuszczalny. Będzie tak, jeśli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Przyjmuje się, że trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego występuje wtedy, gdy nie jest możliwy powrót małżonków do ich wspólnoty we wszystkich wymiarach życia małżeńskiego, tzn. zarówno w jego aspekcie duchowym, fizycznym, jak i materialnym.
Jeśli zaś chodzi o wspomniane pojęcie zasad współżycia społecznego, ze względu na które rozwód może nie nastąpić, to należy podkreślić, że jest ono bliżej niedookreślone. Należy jednak przyjąć, że ta przesłanka znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy jeden z małżonków jest „nieuleczalnie chory, wymaga pomocy moralnej i materialnej współmałżonka i rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę (…). Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego zwykle nie występuje wówczas, gdy współmałżonek powoda ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia (…)” („Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz”, red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, 2020, wyd. 6).
Rozwód nie będzie również dopuszczalny, jeżeli zażąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że współmałżonek wyrazi zgodę na rozwód, albo odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Ostatnia z wymienionych przesłanek dotyczy przykładowo sytuacji, gdy motywem braku zgody na rozwód są pobudki takie chęć zemsty, czy nienawiść. Sąd oceni zatem czy sprzeciwienie się strony wobec orzeczenia rozwodu nie będzie stanowić nadużycia tego prawa. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na ciekawą tezę następującego orzeczenia Sądu: „Odmowa małżonka zgody na rozwód ze względów religijnych nie może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego”. Co za tym idzie, Sąd może taką odmowę małżonka jak najbardziej uwzględnić (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 czerwca 1999 r., sygn. akt I ACa 290/99).
Ustalenie winy
Orzekając rozwód, Sąd określi, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Może jednak zaniechać orzekania o winie, ale na zgodny wniosek stron w tym zakresie. Trzeba podkreślić, że jest to optymalne rozwiązanie dla tych, którym zależy na jak najszybszym zakończeniu małżeństwa, gdyż wówczas Sąd odstępuje od czynności dowodowych w zakresie ustalenia winy, co automatycznie skraca czas postępowania. Trzeba jednak liczyć się z tym, że przyjmuje się wtedy, iż żaden z małżonków nie ponosi winy za rozpad małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny
Wymaga zaznaczenia, że ustalenie winy za rozkład pożycia wpływa na wzajemny zakres obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi. Polega to na tym, że małżonek rozwiedziony, który pozostaje w niedostatku, a który zarazem nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia (może więc on być uznany za współwinnego lub niewinnego rozkładu pożycia), jest uprawniony do żądania od byłego małżonka dostarczania środków utrzymania (oczywiście w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom i przy uwzględnieniu możliwości zarobkowych zobowiązanego). Natomiast pamiętajmy, że małżonek uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia nie ma prawa do pobierania alimentów od drugiego małżonka.
Uprawnienie do alimentacji będzie przysługiwać również małżonkowi niewinnemu rozkładowi pożycia małżeńskiego w sytuacji, gdy rozwód pociągnie za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej. Wówczas, na żądanie małżonka niewinnego, Sąd może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb. Pamiętajmy, że mówimy w tym momencie już nie o niedostatku, lecz o istotnym pogorszeniu sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Poniższe orzeczenie obrazuje przykład istotnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby rozwiedzionej:
„Podział ról w małżeństwie, w ramach których żona zajmowała się wychowaniem i codzienną troską o dziecko, a mąż pracując zawodowo, miał dostarczać środków utrzymania dla rodziny - w sytuacji kiedy niepracująca żona na skutek rozwodu zostaje tych środków pozbawiona i musi sama zabiegać o ich pozyskiwanie, stanowi o znacznym pogorszeniu jej sytuacji spowodowanej rozwiązaniem małżeństwa” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 5/15). Jeśli zaś chodzi o kwestię pozostawania w niedostatku, to istotne jest, że nie musi być on wywołany bezpośrednio lub pośrednio rozwodem. „Uprawniony może znaleźć się w niedostatku na skutek różnych okoliczności, które wystąpiły przed lub po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego” („Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz”, red. prof. ucz. UW dr hab. Konrad Osajda, 2020, wyd. 8).
„Istotne znaczenie dla ustalenia obowiązku alimentacyjnego w stosunku do małżonka ma nie tylko sytuacja uprawnionego, ale także sytuacja zobowiązanego. Nie sposób bowiem przyjąć istnienia obowiązku alimentacyjnego w sytuacji, gdy poziom życia obojga rozwiedzionych małżonków jest zbliżony” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2000 r., sygn. akt IV CKN 1222/00). Ponadto, obowiązek alimentacyjny wygasa, jeśli były małżonek pobierający alimenty zawarł nowy związek małżeński. Z kolei gdy zobowiązanym do płacenia alimentów jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.
Z kim zostaną dzieci po rozwodzie?
W sytuacji, gdy władza rodzicielska będzie przysługiwać obojgu rodzicom, Sąd, orzekając o miejscu zamieszkania dziecka, weźmie pod uwagę przede wszystkim jego dobro. Może zdarzyć się sytuacja, że każdy z rodziców będzie zabiegać o to, by dziecko mieszkało wraz z nim. Wówczas Sąd rozważy, także przy pomocy orzekających w sprawie specjalistów, jak głęboka jest więź dziecka z każdym z rodziców oraz jakie posiadają oni predyspozycje do osobistego sprawowania nad nim pieczy.
adwokat Pamela Opoczka, Kancelaria Prawna Pamela Opoczka