Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu opublikował właśnie poradnik dla prawników, którzy planują wnieść skargę indywidualną przeciwko państwu członkowskiemu Rady Europy. Dostarcza on wiele istotnych zaleceń praktycznych w zakresie postępowania w sprawach o naruszenie praw człowieka.

Dokument zawiera odpowiedzi na 47 pytań odnoszących się do trzech różnych etapów rozpatrywania takich spraw: postępowania przed sądami krajowymi przed złożeniem skargi do ETPC, postępowania przed trybunałem oraz treści i wykonywania jego wyroków.

W pierwszej kolejności autorzy poradnika wskazują, że na naruszenie konwencji należy powoływać się już w sądzie pierwszej instancji, aby od samego początku przygotowywać się na możliwość złożenia skargi do trybunału.

Co więcej w przypadku zarzutu łamania praw podstawowych prawnicy powinni dążyć do stwierdzenia przez sąd krajowy naruszenia przepisów konwencji, gdyż w takich przypadkach wniosek do ETPC może już nie być konieczny.

Pełnomocnicy poszkodowanych powinni przy tym unikać powoływania się na abstrakcyjne naruszenie praw czy ogólnych zasad prawnych, a zamiast tego precyzyjnie wskazać naruszenie konkretnych artykułów i praw oraz jego szczegółowe konsekwencje.

Na etapie postępowania krajowego zalecane jest bezpośrednie nawiązywanie do orzecznictwa ETPC, zwłaszcza do wszystkich decyzji w sprawach analogicznych oraz wydanych przeciwko krajom o podobnych systemach prawnych. Należy również dokładnie zacytować fragmenty wcześniejszych wyroków ETPC oraz wyjaśnić ich znaczenie w kontekście badanej sprawy.

Autorzy poradnika sugerują, że po wyczerpaniu środków krajowych pełnomocnik strony powinien przygotować dla swojego klienta kompleksową poradę na temat perspektyw zwycięstwa przed trybunałem. Ma ona określić przybliżone ramy czasowe i koszty europejskiego postępowania oraz możliwość uznania niedopuszczalności skargi, a także przedstawić przegląd istotnych z punktu widzenia sprawy decyzji ETPC. W szczególności zaś należy klientowi „jasno i wielokrotnie” wytłumaczyć, że ETPC nie jest „czwartą instancją odwoławczą”.

Po podjęciu decyzji o wniesieniu sprawy do trybunału prawnik musi złożyć skargę o naruszenie konwencji w ciągu sześciu miesięcy od daty ostatecznego wyroku krajowego sądu odwoławczego (art. 35 par. 1). Zgodnie z przyjętym przez Radę Europy w maju 2013 r. protokołem 15, który wejdzie w życiu po tym, jak zostanie ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie, okres ten będzie liczył cztery miesiące. Prawnicy powinni jednak zadbać o złożenie wniosku wraz ze wszystkimi kopiami decyzji sądów co najmniej kilka tygodniu przed upływem terminu, aby w razie potrzeby mieć czas na uzupełnienie brakujących dokumentów.

W świetle obowiązujących od początku roku zmian w regulaminie ETPC (reguła 47) ocena dochowania 6-miesięcznego terminu na wniesienie sprawy stała się bardziej formalna i restrykcyjna. Od 1 stycznia 2014 r. datą wniesienia skargi jest dzień, w którym do kancelarii ETPC zostanie wysłany formularz skargi spełniający wszystkie warunki wynikające z regulaminu (pod uwagę bierze się datę stempla pocztowego). W starej wersji regulaminu za datę złożenia skargi uznawano przesłanie pierwszego listu przedstawiającego – choćby skrótowo – przedmiot skargi, pod warunkiem, że prawidłowo wypełniony formularz został przesłany do trybunału w określonym przez niego terminie.

Autorzy poradnika zwracają ponadto uwagę, że zgodnie ze zmienioną regułą pełnomocnictwo udzielone przez stronę prawnikowi jest obecnie częścią aplikacji przesyłanej do ETPC.

Choć nie jest to obowiązkowe, formularz skargi może zawierać opis wyrządzonych szkód. Roszczenia o zadośćuczynienie należy zaś przedstawić w ramach składania pisemnych uwag zgodnie z wymogami określonymi w regule 60 regulaminu ETPC.

Autorzy poradnika dodają, że prawnicy nie powinni być zaskoczeni, jeśli trybunał zasądzi (co często ma miejsce) zwrot kosztów usług prawnych niższy od tego, o który wnioskowała strona. ETPC ma bowiem uprawnienia dyskrecjonalne w zakresie zwrotu wydatków na honoraria prawników i nie obowiązują go żadne krajowe zasady regulujące wynagrodzeń.

Trzecia część poradnika omawia kwestie związane z treścią i wykonywaniem wyroków ETPC. W przypadku wydania decyzji stwierdzającej naruszenie konwencji dane państwo członkowskie ma zapewniony pewien margines swobody, gdy chodzi o termin wykonania orzeczenia, chyba że trybunał zobowiąże go do podjęcia działania w wyznaczonym terminie. Natomiast jeśli ETPC uzna, że po ogłoszeniu wyroku działania organów państwowych bądź decyzje sądów krajowych doprowadziły do tych samych naruszeń konwencji, władze krajowe muszą zagwarantować, że przypadki te zostaną ponownie zbadane. Jak zauważają autorzy poradnika, w wielu krajach istnieją odpowiednie procedury dotyczące wznowienia postępowań w sprawach podobnych do objętych wyrokami trybunału.

Jak pisał dwa tygodnie temu Dziennik Gazeta Prawna, w Polsce o losie wielu spraw karnych podobnych do tych, w których ETPC stwierdził naruszenie konwencji, zdecyduje wkrótce Sąd Najwyższy.

W sytuacji, gdy skarżący i państwo nie zgadzają się w kwestii interpretacji wyroku trybunału, pełnomocnik wnioskodawcy może w ciągu roku od wydania decyzji zwrócić się do niego o wyjaśnienie rozbieżności.

“The European Court of Human Rights: Questions & Answers for Lawyers”

EŚ